Μαθαίνοντας Πώς Μαθαίνουμε

της Ιωάννας Ν. Τριπερίνα
Ψυχολόγου BSc MSc

Υπηρεσίες | Βιογραφικό | Άρθρα | Επικοινωνία

Η Ψυχολόγος Ι. Ν. Τριπερίνα παρέχει ολοκληρωμένες ψυχολογικές υπηρεσίες.

Μαθαίνοντας πώς μαθαίνουμε στην εποχή της παθητικής κατανάλωσης εικόνων.
 

Όλοι είμαστε μαθητευόμενοι διά βίου.

1. Η μάθηση προϋποθέτει διάθεση για διερεύνηση, προσοχή, παρατήρηση, κατανόηση, θέσπιση στόχων (σε συνάφεια με τα ενδιαφέροντα και τους μελλοντικούς στόχους) και ανάληψη ευθύνης για την ίδια τη μαθησιακή διαδικασία (με έναρξη από την επιλογή του τι θα μάθουμε και πώς θα το μάθουμε, αφού δεν έχουμε όλοι τα ίδια ενδιαφέροντα και δεν μαθαίνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο). Όλες οι παραπάνω γνωστικές δραστηριότητες δεν είναι δυνατές χωρίς την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή στη μάθηση. Κανείς δεν θα μας μάθει κάτι. Εμείς μαθαίνουμε και μάλιστα με τον δικό μας ξεχωριστό τρόπο.

2. Η μάθηση είναι πρωτίστως μια κοινωνική δραστηριότητα, για αυτό η συμμετοχή στην κοινωνική ζωή είναι βασική για να υπάρξει μάθηση. Μαθαίνουμε εσωτερικεύοντας δραστηριότητες, συνήθειες, λεξιλόγιο και ιδέες των μελών της κοινότητας στην οποία μεγαλώνουμε. Όσο πιο ανώριμοι είμαστε τόσο τα απορροφούμε αυτά αδιάκριτα, ενώ όσο ωριμάζουμε τόσο διακρίνουμε τι κρατάμε και τι αφήνουμε, αν και όχι πάντα με επίγνωση, ή χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις.

3. Μαθαίνουμε όταν συμμετέχουμε σε δραστηριότητες που βγάζουν νόημα, γιατί είναι χρήσιμες στη ζωή μας, γιατί βλέπουμε την αμεσότητα της εφαρμογής τους, γιατί εντάσσονται στην τρέχουσα καθημερινότητα, γιατί ανήκουν στο πολιτισμικό μας πλαίσιο.
Μαθαίνουμε από αγάπη όχι από καθήκον. Και επειδή τα πράγματα μπορεί και να εξελιχθούν διαφορετικά από ό,τι είχαμε προβλέψει, μαθαίνουμε να είμαστε σε θέση να αλλάζουμε. Αυτή τη δυνατότητα της αλλαγής έχει η αγάπη, που δεν την έχει τo καθήκον. Γιατί η αγάπη δίνει κίνητρο και νόημα, ενώ η υποχρέωση το αφαιρεί.

4. Η νέα μάθηση οικοδομείται πάνω στα θεμέλια της παλιάς μάθησης, δηλαδή μαθαίνουμε πάνω σε όσα ήδη γνωρίζουμε, καταλαβαίνουμε και πιστεύουμε. Δεν είναι δυνατόν να κατανοήσει, να θυμηθεί ή να μάθει κανείς κάτι, εάν του είναι τελείως ξένο, εάν δεν προϋπάρχει κάποια "γνώση". Εν τω μεταξύ, ο άνθρωπος δεν γεννιέται "άγραφο χαρτί", αλλά κουβαλάει κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματά του και τη συλλογική μνήμη. Ωστόσο, το προαπαιτούμενο της προϋπάρχουσας γνώσης δεν είναι αρκετό, γιατί συχνά δεν αναγνωρίζουμε ή δεν καταλαβαίνουμε πώς συνδέεται η παλιά με τη νέα γνώση και χρειάζεται να  προσδιορίσουμε τη σχέση μεταξύ τους. Εξάλλου οι προϋπάρχουσες γνώσεις μπορεί να είναι ελλιπείς, εσφαλμένες ή προκατειλημμένες και είναι βασικό να εντοπίζονται αυτές οι αδυναμίες. Οι ψυχολογικές περεμβάσεις βοηθούν τόσο στη σύνδεση του παλιού με το νέο, όσο και στην αναθεώρηση.
Ειδικά στις μέρες μας, που οι αλλαγές είναι ταχύτατες και μεγάλες, καθόλου δεν χρειάζεται να "ξεχάσουμε αυτά που ξέραμε" (αυτή η δήλωση συχνά είναι βίαιη, τρομοκρατική). Αυτό που χρειάζεται είναι να τα αξιοποιήσουμε κατάλληλα, με ευελιξία και δημιουργική προσαρμοστικότητα.

5. Η αυτορρύθμιση είναι βασικός παράγοντας στη διαδικασία της μάθησης.
Η αυτορρύθμιση περιλαμβάνει την αυτοπαρατήρηση, την αυτοαξιολόγηση και την προσαρμογή προς την επίτευξη ενός στόχου.
Η καλλιέργεια της αυτορρύθμισης μπορεί να επιτευχθεί με
(α). ενσυνειδητότητα, δηλαδή την ανάπτυξη της δεξιότητας να παρατηρούμε τις σκέψεις, τα συναισθήματά και τη συμπεριφορά μας εδώ και τώρα, χωρίς διάθεση επίκρισης,
(β). αναγνώριση και διόρθωση των λαθών, δηλαδή την ανάπτυξη της δεξιότητας να εντοπίζουμε τι δεν πηγαίνει καλά σε αυτά που ήδη σκεφτόμαστε, νιώθουμε, κάνουμε και να προσπαθούμε να το αλλάξουμε ώστε να πάει καλύτερα.
(γ). στοχοθεσία, δηλαδή την ανάπτυξη της δεξιότητας να θέτουμε στόχους, να φτιάχνουμε ένα πλάνο για την επίτευξη του κάθε στόχου, να κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές στο πλάνο αυτό, να επιλέγουμε τις κατάλληλες στρατηγικές επίλυσης ενός προβλήματος, να βασιζόμαστε στις δικές μας δυνατότητες, αναγνωρίζοντας και τις αδυναμίες μας.
Η αυτορρύθμιση προσφέρει αυτονομία ώστε να μπορεί να ενεργεί ανεξάρτητος ο άνθρωπος.

6. Οι άνθρωποι κατασκευάζουν ένα μοντέλο του κόσμου στο μυαλό τους το οποίο χρησιμοποιούν για να εξηγήσουν τις τρέχουσες εμπειρίες τους. Καθώς τα χρόνια περνούν και οι άνθρωποι και ο κόσμος γύρω τους εξελίσσονται, αυτό το μοντέλο είναι πιθανό να μην λειτουργεί πλέον στην επεξήγηση των εμπειριών τους και χρειάζεται να το αναθεωρήσουν.
Ο αναστοχασμός είναι η νοητική λειτουργία που θα ενεργοποιήσει αυτή την αναθεώρηση. Το πρώτο του βήμα ξεκινά με την περιγραφή μιας συγκεκριμένης εμπειρίας: "τι συνέβη". Ακολουθεί η αναγνώριση των συναισθημάτων που σχετίζονται με την εμπειρία: "πώς ένιωσα". Στη συνέχεια γίνεται η εκτίμηση της κατάστασης: "τι πήγε καλά και τι δεν πήγε καλά σε αυτή την εμπειρία". Αναλύοντας το "τι έμαθα από αυτό" (feed-back), γίνεται η μετάβαση στο συμπέρασμα "τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά", ώστε να καταλήξω στο πλάνο δράσης: "τι θα κάνω όταν βρεθώ σε παρόμοια κατάσταση στο μέλλον" που τροφοδοτεί (feed-forward) τη νέα εμπειρία.

7. Στη μάθηση είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των κινήτρων.
Κίνητρο είναι ό,τι ενεργοποιεί, καθοδηγεί και διατηρεί μια συμπεριφορά.
Ένα βασικό κίνητρο είναι η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού, το να έχει τη δυνατότητα κάποιος να ορίζει τις επιλογές του και να έχει τον έλεγχο των πραγμάτων που τον αφορούν.
Κίνητρο αποτελούν και οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας: όταν πιστεύω ότι θα τα καταφέρω, τόσο περισσότερο προσπαθώ.
Κίνητρα είναι και οι στόχοι που έχουν προσωπική σημασία.
Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς γιατί κυριαρχεί η απάθεια, η αδιαφορία, η ανία, και η αναβλητικότητα σε μια κοινωνία που ο αυτοπροσδιορισμός, οι προσδοκίες και η επίτευξη στόχων διαρκώς ματαιώνονται...

Για αυτό έχει σημασία να απαντά κανείς μέσα του αυτές τις δυο ερωτήσεις, "ποιος είμαι" και "πού πάω", που θα του επιτρέπουν να αυτοπαρακινείται.

Copyright, 19/9/23, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος.