Η Ψυχολογία της Καθημερινής Ζωής, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος, CleverCareer

Η επιστήμη της ψυχολογίας για τη βελτίωση της καθημερινής ζωής.

Περιμένουμε τα ερωτήματά σας και σας απαντούμε σε αυτή τη σελίδα.

Η ψυχολογία ασχολείται με την κατανόηση και εξήγηση της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς, που συνιστούν την μοναδική προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, και το πώς αυτή αλλάζει και εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Πώς συγκροτείται η προσωπικότητα;

Οι δώδεκα επικρατέστερες ψυχολογικές θεωρίες που αξιοποιούμε οι ψυχολόγοι συμβάλλοντας στη συγκρότηση ενός προσώπου με συνείδηση (αυτοσυνειδησία), αυτογνωσία, ιστορικό βάθος και κοινωνική ευθύνη, είναι οι ακόλουθες:

Ψυχανάλυση Σίγκμουντ Φρόιντ: «εγώ» (συνειδητό), «υπερεγώ» (υποσυνείδητο), «εκείνο» (ασυνείδητο)

Αναλυτική ψυχολογία Καρλ Γιουνγκ: συλλογικό ασυνείδητο, αρχέτυπα

Ατομική ψυχολογία Άλφρεντ Άντλερ: σύμπλεγμα κατωτερότητας

Νεοψυχαναλυτική προσέγγιση Κάρεν Χόρνεϊ: νευρωτικές ανάγκες και τάσεις

Ταυτότητα Έρικ Έρικσον: διά βίου ανάπτυξη

Κίνητρα Γκόρντον Όλπορτ: αξίες

«Πέντε μεγάλοι παράγοντες» Ρέιμοντ Κατέλ και Χανς Άϊζενκ: του νευρωτισμού, της εξωστρέφειας, της δεκτικότητας, της προσήνειας και της ευσυνειδησίας

«Σκοτεινή τριάδα» Paulhus και Williams: του εγωκεντρισμού, της χειραγώγησης και της αντικοινωνικότητας

Ανθρωπιστική προσέγγιση Αβραάμ Μάσλοου και Καρλ Ρότζερς: ιεράρχηση των αναγκών και αυτοπραγμάτωση

Γνωστική προσέγγιση Τζορτζ Κέλι: προσωπικές ερμηνευτικές κατασκευές

Συμπεριφορισμός Μπ. Φ. Σκίνερ: ερέθισμα, αντίδραση, ενίσχυση

Κοινωνική μάθηση Άλμπερτ Μπαντούρα: μίμηση, επίδραση περιβάλλοντος

Όλες μαζί οι θεωρίες συγκλίνουν στη συγκρότηση ενός προσώπου με συνείδηση (αυτοσυνειδησία), αυτογνωσία, ιστορικό βάθος και κοινωνική ευθύνη.

ΚΙΝΗΤΡΑ

Η θεωρία της αντιστροφής (Apter, 1982, 2001) είναι ένα γενικό θεωρητικό μοντέλο κινήτρων που μελετά τη σχέση της παρακίνησης με την προσωπικότητα, προσδιορίζοντας τέσσερα ζεύγη κινήτρων.

Σοβαρότητα (ανάγκη για επίτευξη μελλοντικών στόχων με στοχοπροσήλωση) # Παιχνίδι (απόλαυση της διαδικασίας, αυθορμητισμός)

Συμμόρφωση (λειτουργία εντός κανόνων, υπακοή, συναίνεση) # Επανάσταση (λειτουργία ενάντια σε κανονιστικές δομές, αντισυμβατικότητα)

Ανταγωνισμός (ηγεσία, κυριαρχικότητα) # Συμπάθεια (ενδιαφέρον, φροντίδα για άλλους, συνεργασία)

Προσανατολισμός στον εαυτό (προσωπική ευθύνη και υπευθυνότητα) # Προσανατολισμός στον άλλο (αλτρουισμός και υπερβατικότητα)

Ο συνδυασμός των παραπάνω κινήτρων μπορεί να μας δώσει 16 στάσεις, κάποιες από τις οποίες συνδέονται με χαλάρωση, χαρά, ασφάλεια, περηφάνια, ευγνωμοσύνη, μετριοφροσύνη, αισιοδοξία, ελπίδα, κι άλλες με άγχος, πλήξη, φόβο, θυμό, ντροπή, ενοχή, απέχθεια και εξευτελισμό.

Το καλό είναι ότι μπορούν να καλλιεργηθούν τα κίνητρα, ο κατάλληλος συνδυασμός τους. Κι αν μέχρι τώρα δεν έχει καταφέρει κανείς τον κατάλληλο συνδυασμό, μπορεί να τον αλλάξει!

"Η λουζεριά, η λουζεριά
είναι ασθένεια βαριά"
λέει το τραγούδι του Κραουνάκη.

Τι σημαίνει "λουζεριά";
Ένας ψυχολογικός ορισμός θα μπορούσε να περιλαμβάνει επτά παραμέτρους.

1. Θυματοποίηση:
Όταν πιστεύεις ότι δεν έχεις κανέναν έλεγχο πάνω στα πράγματα και ότι είσαι θύμα των καταστάσεων της ζωής.

2. Εγκατάλειψη / αποφυγή / φυγή:
Όταν απογοητεύεσαι και τα παρατάς στις δυσκολίες και στις αποτυχίες.

3. Αρνητικότητα:
Όταν παραπονιέσαι για όλα όσα δεν έχεις, χωρίς να δείχνεις ευγνωμοσύνη για αυτά που έχεις.

4. Υπερανάλυση:
Όταν δεν ψάχνεις για λύσεις αλλά αναμασάς τα προβλήματα.

5. Ματαιοδοξία:
Όταν προσπαθείς υπερβολικά να φαίνεσαι πετυχημένος, επειδή καταβάθος νιώθεις αποτυχημένος.

6. Κοινωνική κριτική:
Όταν πιστεύεις ότι σε κατακρίνουν οι άλλοι για τις στάσεις και τις επιλογές σου, και το ίδιο κάνεις κι εσύ (και για σένα και για τους άλλους).

7. Κοινωνική αδιαφορία:
Όταν δεν έχεις ενσυναίσθηση για το κακό που συμβαίνει στον κόσμο, δεν θέλεις καν να το γνωρίζεις, γιατί κατά κάποιον τρόπο πιστεύεις ότι εσύ είσαι το κέντρο του κόσμου κι όλα τα κακά συμβαίνουν μόνο σε σένα.

1. Διεκδίκηση / Αυτοέλεγχος:
Εσύ μπορείς να καθορίσεις ή να επηρεάσεις τα πράγματα που σε αφορούν.

2. Αγωνιστικότητα:
Η ζωή είναι ένας στίβος, που θα δοκιμάσεις διάφορες προσπάθειες μέχρι να σου βγει η καλύτερη, και πάλι από την αρχή. Η ζωή είναι ένα ταξίδι, που έχει πολλούς ενδιάμεσους προορισμούς, επιστροφές και νέα ξεκινήματα. Απόλαυσέ το.

3. Θετικότητα:
Χαίρεσαι και δείχνεις ευγνωμοσύνη για αυτά που έχεις.

4. Αυτοσυγκέντρωση:
Για επίλυση των προβλημάτων.

5. Ταπεινότητα:
Έχεις αδυναμίες και παθαίνεις αποτυχίες όπως όλοι. Αποδέξου τον εαυτό σου ως ατελή.

6. Φιλικότητα στη μάθηση:
Δεν είσαι κριτής και πολύ περισσότερο δικαστής του εαυτού σου, αλλά μαθητής: μαθαίνεις από τα λάθη σου και εξελίσσεσαι.

7. Κοινωνική ενσυναίσθηση:
Όσο περισσότερο νοιάζεσαι για τον κόσμο, μέσα σε υγιή όρια, τόσο λιγότερο νιώθεις να είσαι εσύ το πρόβλημα και αρχίζεις να γίνεσαι μέρος της λύσης.

Η ψυχολογία στη ζέστη.
Η συσχέτιση μεταξύ υψηλής θερμοκρασίας, υγρασίας, ηλιακής ακτινοβολίας, έντασης ανέμου, ρύπανσης από τη μια και ψυχικής υγείας από την άλλη βασίζεται σε μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών, βιολογικών και ψυχολογικών παραγόντων.
Η παρατεταμένη έκθεση σε συνθήκες που συνιστούν θερμικό στρες συνδέεται με ψυχολογικά συμπτώματα που μπορεί να περιλαμβάνουν άγχος, ευερεθιστότητα, διαταραχές ύπνου, μειωμένο κίνητρο, πεσμένη διάθεση και αδυναμία απόλαυσης και διέγερσης. Οι προσπάθειες διαχείρισης του θερμικού στρες περιλαμβάνουν την αποδοχή και την αναγνώριση των συναισθημάτων, των σκέψεων και των σωματικών αισθήσεων. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει τη ρύθμιση των αντιδράσεων (συμπεριφορών) στη ζέστη με ενσυνείδητες ασκήσεις αναπνοής, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, πρόγραμμα ύπνου, ισορροπημένη διατροφή, ενυδάτωση και διαλείμματα δροσιάς, μειώνοντας έτσι την ψυχολογική δυσφορία. Η παρέμβαση του ψυχολόγου μπορεί να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο στην αντιμετώπιση του ψυχικού στρες που προκαλείται από τη θερμότητα η οποία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικών καταστάσεων, περιορισμών και ελλείψεων. Οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να αλλάζουν αυτοκαταστροφικά πρότυπα σκέψης και δράσης. Για όσους αντιμετωπίζουν έντονο άγχος ή θλίψη λόγω θερμικού στρες, η ψυχολογική παρέμβαση αποδεδειγμένα μπορεί να προσφέρει ένα ασφαλές πλαίσιο για να εξερευνήσουν συναισθήματα και να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης. Τα πρόσωπα με προϋπάρχουσες διαταραχές ψυχικής υγείας έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στη ζέστη, για αυτό χρειάζονται τη συμβολή ψυχολόγου. Μιλήστε μαζί μας.

Σχολική επίδοση, Πανελλαδικές εξετάσεις και Μαθητές που "ανθίζουν" μετά το σχολείο

Στη σχολική τάξη ο καθηγητής που ταξινομεί τους μαθητές σε άριστους, καλούς, μέτριους και κάτω του μετρίου, γνωρίζουμε ότι ήδη έχει βάλει το ταβάνι και την ετικέτα από την οποία δύσκολα θα "ξεφύγει" ο κάθε μαθητής. Είναι γνωστό ότι οι ετικέτες λειτουργούν ενισχύοντας τον χαρακτηρισμό: ο κακός θα γίνει χειρότερος και ο καλός καλύτερος. Οπότε για τους πιο αρνητικά ετικετοποιημένους η ετικέτα είναι αντικίνητρο. Αυτά μέσα στη σχολική τάξη.

Στη ζωή είναι αλλιώς, εάν βέβαια καταφέρει το παιδί να απαλλαγεί από τα στερεότυπα, να μην τα κουβαλήσει μαζί του εκτός σχολείου. Για αυτό βλέπουμε μαθητές, που απεχθάνονταν να πηγαίνουν στο σχολείο, να ανθίζουν μετά το τέλος αυτού, χωρίς να έχουν περάσει σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή.

Η ψυχολογία σκέφτεται με όρους πραγματικής ζωής, έξω από ταβάνια σχολικών τάξεων και καθιερωμένων αντιλήψεων. Οι επιδόσεις ενός μαθητή είναι αποτέλεσμα της ευφυΐας του, της προσωπικότητάς του και της κοινωνικής υποστήριξης και δεν αρχίζουν και τελειώνουν στο σχολείο. Καλλιεργούνται εκτός σχολείου και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Οι ψυχολόγοι πιστεύουμε στην ελευθερία ανάπτυξης αυτών των τριών παραγόντων - γονείς και καθηγητές απλώς δίνουν στους μαθητές ευκαιρίες και τις διαπραγματεύονται μαζί τους για να τις αξιοποιήσουν οι ίδιοι οι (διά βίου) μαθητές.

Καθηγητές και γονείς συνεργάζονται με έναν μαθητή με σκοπό να συμβάλουν στην καλλιέργεια της ευφυΐας του και της προσωπικότητάς του, και να του παρέχουν κοινωνική υποστήριξη. Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας θα φανεί στην πορεία. Ο στόχος βεβαίως θα ήταν το παιδί με τη βοήθεια των καθηγητών του και των γονέων του να μάθει πώς να μαθαίνει τα μαθήματα για να τα αγαπήσει, από το να προετοιμαστεί για να περάσει στις Πανελλαδικές. Το δεύτερο είναι πιο πιθανό να κάνει το παιδί να αντιπαθήσει τα μαθήματα. Αλλά είναι δύσκολο να σπάσουν αυτά τα στερεότυπα... οι Πανελλαδικές είναι ένα ανταγωνιστικό σύστημα και όσοι συμμετέχουν παίζουν με τους όρους του. Τουλάχιστον να μην χάσουμε και την ουσία, την αξία, που προσπαθήσαμε να περιγράψουμε αναφερόμενοι στους ψυχολογικούς παράγοντες της μάθησης.

Ειδικά οι μαθητές που δεν έχουν από τη φύση τους ιδιαίτερα αναπτυγμένες τις λεκτικές και τις μαθηματικές ικανότητες στις οποίες δίνει έμφαση το σχολείο, είναι σε πιο δυσχερή θέση. Υπάρχουν όμως τόσες ικανότητες που "ισοφαρίζουν" τις αδυναμίες τους ως προς τις κλασικές. Κάποια στιγμή στη ζωή τους, άλλοτε νωρίτερα κι άλλοτε αργότερα, κι αν μέχρι τότε δεν έχουν περιθωριοποιηθεί από τους άλλους, ή δεν έχουν περιθωριοποιήσει τους εαυτούς τους, αυτή η "ισοφάριση" φαίνεται και είναι η καλύτερη επιβεβαίωση της ψυχολογικής θεωρίας.

Άγχος αποχωρισμού και Συναισθήματα

Όλο αυτό που ζει ένα παιδί στο οικογενειακό σπίτι, η ζεστασιά, η φροντίδα, η ομορφιά της οικογένειας, δεν μπορεί να συγκριθεί με τον παιδικό σταθμό και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, όσο καλά κι αν είναι εκεί. Η οικογένεια συνήθως παρέχει ένα "ιδανικό" περιβάλλον για τα παιδιά της, που είναι οι "βασιλείς" και οι "βασίλισσες" μέσα σε αυτό. Κάπως έτσι ξεκινάει το άγχος του αποχωρισμού, όταν το παιδί αφήνει το σπίτι του πηγαίνοντας στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο.

Εν τω μεταξύ, ο παιδικός σταθμός είναι σταθμός, δεν είναι σχολείο. Τα παιδιά που έχουν τους γονείς τους (κι όλη την οικογένεια) πίσω στο σπίτι, τα συγκρίνουν και τους βγαίνει το σπίτι καλύτερο. Σου "λένε": καλά κι εδώ στον παιδικό, αλλά πιο καλά στο σπίτι. Και δίκιο έχουν. Ο παιδικός εξυπηρετεί τις ανάγκες των γονιών να εργαστούν και να ξεκουραστούν. Δεν εξυπηρετεί το παιδί.
Για αυτό δεν είναι ανησυχητικό να μην θέλει ένα νήπιο να πάει στον παιδικό. Σίγουρα θα ήταν πιο εξυπηρετικό για τους γονείς να πήγαινε ήσυχα κι ωραία, και θεωρείται καλό για κοινωνικούς λόγους (φιλίες και να μην είναι εξαρτημένο, κολλημένο στους γονείς), αλλά ψυχολογικά μιλώντας, κατανοώντας δηλαδή το γιατί βιώνει άγχος, είναι φυσιολογικό.

Για να μπορέσει πάντως το παιδί να το πάρει απόφαση να πηγαίνει παιδικό / σχολείο, ένας τρόπος είναι να του εξηγήσετε ότι όλοι πάτε στις δουλειές σας αυτή την ώρα. Πχ. ο μπαμπάς πάει στη δουλειά, ο παππούς πάει στη δουλειά, η γιαγιά επίσης, η μαμά κι αυτή (ή η μαμά μένει με το μωρό στο σπίτι), μέχρι να έρθουν όλοι πίσω μετά από κάμποσες ώρες για να βρεθούν όλοι μαζί.

Το "δεν θέλω να πάω σχολείο" του παιδιού, μην το παίρνετε κυριολεκτικά. Σημαίνει ότι "μου λείπετε", ότι "έχω καινούρια συναισθήματα που δεν τα καταλαβαίνω τι είναι"...

Εάν το παιδί όταν είναι σχολείο είναι καλά, και μετά την επιστροφή του κλαίει, σημαίνει ότι δεν μπορεί να εξηγήσει τα συναισθήματά του. Να μιλάτε για τα συναισθήματα του για να τα καταλάβει. Υπάρχουν κάποια παραμύθια που βοηθούν σχετικά με αυτό.

Το άγχος του αποχωρισμού είναι πολύ φυσιολογικό, μην σας ανησυχεί. Δεν είναι πρόβλημα ότι συμβαίνει. Πρόβλημα μπορεί να δημιουργεί ο τρόπος που (δεν) το αντιμετωπίζει κάποιος. Να μεταδίδετε στο παιδί το μήνυμα ότι χαίρεστε που είναι στο σχολείο και περνάει καλά. Αν σας βλέπει να έχετε το ίδιο άγχος (ή περισσότερο), καταλαβαίνει ότι περνάτε κι εσείς το άγχος του αποχωρισμού και μπερδεύεται.

Είναι πρωτόγνωρα τα συναισθήματα που προκαλούνται σε ένα ολοκαίνουριο περιβάλλον και τα μπλοκάρουν τα μικρούλια. Αν τους δώσουμε την ευκαιρία να καταλάβουν σιγά σιγά πώς λειτουργούν τα συναισθήματα, τα διευκολύνουμε. Όλα τα συναισθήματα κάτι έχουν να μας πουν.

Δεν χρειάζεται να λέμε τίποτα υπερβολικό (ακόμα και καλό) για το σχολείο. Να το αντιμετωπίζουμε σαν κάτι φυσιολογικό όλο αυτό που συμβαίνει στο σχολείο. Μην μιλάμε πολύ για αυτό και μην το προβάλλουμε. Ούτε υπερεκτίμηση, ούτε υποτίμηση.

Οι γονείς χρειάζεται να έχουν υπομονή και ψυχραιμία. Μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Δώστε έμφαση στο να νιώθετε εσείς καλά, ακόμα κι όταν τα παιδιά νιώθουν αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα. Αν νιώθω άγχος που το παιδί μου νιώθει άγχος, δεν θα το βοηθήσω με το άγχος του.

Μην περιμένετε, επειδή το παιδί περνάει καλά στο σχολείο, να επιστρέφει χαρούμενο ή ενθουσιασμένο στο σπίτι. Το αντίθετο. Μπορεί να περνάει καλά και μετά να εκτονώνει την ένταση από το ότι πέρασε καλά. Κλάμα στην επιστροφή δεν σημαίνει λύπη. Σημαίνει μπέρδεμα, σημαίνει συναισθηματική ένταση. Εάν εσείς το ερμηνεύσετε ως λύπη, θα σας πάρει από κάτω. Δεν είναι λύπη. Είναι μπέρδεμα και υπερένταση.

Ας αφήσουμε τα συναισθήματα να πάρουν το δρόμο τους κι ας ακούσουμε τι έχουν να μας πουν. Και τα δικά μας και των παιδιών μας.

Παιδική φαντασία

Ενώ η φαντασία είναι ένα απαραίτητο στάδιο για τη σωστή ανάπτυξη του παιδιού, γίνεται ανησυχητική για τον γονιό όταν διατηρείται έντονη μετά τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Από την ηλικία των 7 ετών το παιδί αρχίζει να διακρίνει την πραγματικότητα από τη φαντασία και να συνειδητοποιεί ποια είναι η αλήθεια και ποιο το ψέμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι παύει να αναπτύσσεται η φαντασία του. Αντιθέτως, σε κάποια παιδιά εξελίσσεται και βρίσκει δημιουργικούς δρόμους έκφρασης. Σε εκείνες όμως τις περιπτώσεις που η φαντασία δεν διακρίνεται από την πραγματικότητα και το παιδί ζει κάποιες στιγμές σε έναν δικό του κόσμο, ή μιλάει για αυτές τις φαντασιώσεις (οι οποίες μπορεί να το τρομάζουν), χρειάζεται να εξετάσουμε τους λόγους για τους οποίους το κάνει. Σε μερικές περιπτώσεις για να ξεφύγει από τον καθωσπρεπισμό, τους αυστηρούς κανόνες και τα πιεστικά όρια, αξιοποιεί την φαντασία ως μέσο παθητικής αντίστασης. Στην προεφηβεία η φαντασία λειτουργεί ως άμυνα για να μπορέσει το παιδί να ξεπεράσει το άγχος του αποχωρισμού. Τα ονειροπόλα παιδιά αξιοποιούν τη φαντασία για να βάλουν τα πράγματα σε μια σειρά και να αφομοιώσουν την πληθώρα των πληροφοριών του περιβάλλοντος. Στα παιδιά που δέχονται αντιφατικά μηνύματα από το περιβάλλον τους, ή όταν έχουν εσωτερικές συγκρούσεις, η φαντασία είναι ο τρόπος που τους δίνει την ευκαιρία να συνθέσουν τα ασύνδετα και για αυτό στρεσσογόνα δεδομένα ώστε να βγάζουν ένα συνεκτικό νόημα. Δεν είναι πάντα το ασφαλές καταφύγιο η φαντασία. Κάποιες φορές μπορεί να είναι ένα "επικίνδυνο μέρος" που το ασυνείδητό τους τούς βγάζει στην επιφάνεια για να καταδείξει κάτι που τα απασχολεί χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει τι είναι. Ειδικά όταν προκαλείται η φαντασία από ακατάλληλες για την ηλικία τους παραστάσεις, χρειάζεται προσοχή. Σε κάθε περίπτωση, το παιδί πρέπει να αντιμετωπιστεί με ευαισθησία και διακριτικότητα, χωρίς απαγορεύσεις αλλά και με περιορισμούς, προσπαθώντας να το καταλάβουμε και όχι καθοδηγώντας το για το τι να (μην) κάνει.

_____________________

Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος MSc

Έδρα CleverCareer: Γληνού Δημ. 38, 32200 Θήβα, Βοιωτία, Ελλάδα | T. +302262302619 | K. +306977702872

gmail: ioannatriperina

_____________________

Χαιρόμαστε να συνδεθούμε μαζί σας