Πολλαπλή Ευφυΐα, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc. MSc. CleverCareer

Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc MSc αρ. αδ. 3750/19.5.97

Πολλαπλή Ευφυΐα και πρωτότυπες εφαρμογές

Εδώ χτυπά η καρδιά της επιστήμης της ψυχολογίας: πειραματική και κοινωνική ψυχολογία.

Εδώ και 60+ χρόνια οι ψυχολόγοι διεξάγουμε έρευνες, κάνουμε υποθέσεις και ελέγχουμε την επιβεβαίωση ή διάψευσή τους, αναλύουμε τις μεταβλητές που μεσολαβούν, κάνουμε προτάσεις και δοκιμάζουμε στην πράξη νέες πρακτικές. Μέσα σε αυτό το πνεύμα προσπαθούμε να προάγουμε τη συνεργασία των ανθρώπων, και μεταξύ υποομάδων και ομάδων και υπολογιστών, στο χώρο εργασίας, στο σχολείο, στην κοινότητα.

Σε αυτή τη σελίδα διαβάζετε την επιστημονική έρευνα και την επαγγελματική εμπειρία όπως αποτιμάται στο έργο της ψυχολόγου.

Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες νοημοσύνης σήμερα είναι η θεωρία του Gardner, που υποστηρίζει ότι η ολόπλευρη ανάπτυξη κάθε ανθρώπου προϋποθέτει την ανάπτυξη όλων των ειδών νοημοσύνης του. Σύμφωνα µε αυτή τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Howard Gardner (1983), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Harvard, υπάρχουν οχτώ είδη νοημοσύνης, τα οποία έχουν την έδρα τους σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου και είναι εξίσου σημαντικά, όχι όμως και το ίδιο αναπτυγμένα σε κάθε άτομο.

Στις μελέτες μας (που ξεκίνησαν από το 2010 και διαρκούν ως σήμερα) διαφαίνονται εννέα είδη νοημοσύνης, σε συνάφεια με ένα στάδιο της θεωρίας της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Gardner, σε συνάφεια με τις Εννέα Μούσες της αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας και τις χάρες που διέθετε η κάθε μία, καθώς και σε συνάφεια με τις χάρες που αναφέρονται στην Α' προς Κορινθίους Επιστολή του Αποστόλου Παύλου (ιβ:8-10) ως οι Εννέα Χάρες του Πνεύματος (πβ. και Τρεις Ιεράρχες, ως σύμβολο σύζευξης Ελληνισμού και Χριστιανισμού, ισότητας και ενότητας). Στην εποχή μας η Ψυχολογική Αναγέννηση του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος και του Ορθόδοξου Χριστιανικού Πνεύματος έχει μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον για τους τομείς της ψυχοθεραπείας, της εξελικτικής, παιδαγωγικής και άλλων κλάδων της ψυχολογίας.

Η νοημοσύνη δημιουργείται βιολογικά αλλά ο βαθμός ανάπτυξής της εξαρτάται από τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός. Όσο περισσότερο χρόνο αξιοποιεί κανείς στη χρήση και ενίσχυση της νοημοσύνης, κάθε είδους νοημοσύνης, και όσο πιο κατάλληλη υποστήριξη και ενθάρρυνση δέχεται, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ανάπτυξης του συγκεκριμένου είδους νοημοσύνης.

1. Λεκτική / γλωσσική νοημοσύνη (Verbal / Linguistic Intelligence)

Λεκτική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να χειρίζεται κάποιος με ευκολία τις λέξεις και τη γλώσσα και να κατανοεί οδηγίες και σημασίες. Οι άνθρωποι με λεκτική νοημοσύνη είναι συνήθως καλοί στην ανάγνωση, στον γραπτό λόγο, στην αφήγηση ιστοριών, στις ξένες γλώσσες και στην απομνημόνευση λέξεων και ημερομηνιών. Μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης, της τήρησης σημειώσεων και της συζήτησης.

Η λεκτική νοημοσύνη είναι βασικό ζητούμενο για λογοτέχνες, δημοσιογράφους, πολιτικούς, δικηγόρους και δασκάλους.

2. Λογική / μαθηματική νοημοσύνη (Logical / Mathematical Intelligence)

Λογική / μαθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ερευνά κάποιος σχέδια, κατηγορίες και σχέσεις με το χειρισμό αντικειμένων ή συμβόλων και να πειραματίζεσαι με έναν ελεγχόμενο και πειθαρχημένο τρόπο. Σχετίζεται με αριθμούς, με τη λογική, την αφαιρετική ικανότητα και την ικανότητα επαγωγικής και απαγωγικής λογικής. Τα άτομα με λογική / μαθηματική νοημοσύνη διαθέτουν ιδιαίτερες ικανότητες συλλογισμού, αναγνώρισης περιληπτικών σχεδίων, επιστημονικής σκέψης και έρευνας καθώς και εκτέλεσης σύνθετων υπολογισμών. Μαθαίνουν καλύτερα μέσα από τη διερεύνηση, την ανάλυση και τη σύνθεση, καθώς μέσα από λογικούς συσχετισμούς μπορούν να συνάγουν συμπεράσματα.

H λογική / μαθηματική νοημοσύνη είναι ικανότητα που εντοπίζεται σε οικονομολόγους, ιατρούς, διαφόρων ειδών επιστήμονες, μαθηματικούς και φιλόσοφους.

Το θεσμοθετημένο σχολείο, η κουλτούρα της ελληνικής παιδείας, επικεντρώνεται στην καλλιέργεια της λεκτικής και της λογικομαθηματικής νοημοσύνης ή αλλιώς ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ.

3. Σωματική / κιναισθητική νοημοσύνη (Bodily / Kinesthetic Intelligence)

Σωματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να χρησιμοποιεί κάποιος πολύ καλά και συνδυασμένα τις κινητικές δεξιότητες στα αθλήματα (εκτέλεση και επινόηση). Οι άνθρωποι που έχουν σωματική νοημοσύνη απολαμβάνουν τις δραστηριότητες που χρησιμοποιούν το σώμα τους, το χορό, την κίνηση και τη δράση και είναι καλοί στα αθλήματα. Μαθαίνουν καλύτερα μέσα από τη σωματική δραστηριότητα παρά με την ανάγνωση ή την ακρόαση και χρησιμοποιούν τη σωματική μνήμη, δηλαδή θυμούνται πράγματα μέσω του σώματός τους.

Στη σωματική / κιναισθητική νοημοσύνη συναντάμε επαγγέλματα όπως του αθλητή, του ηθοποιού, του χειρούργου, του χορευτή ακόμα και του στρατιώτη.

4. Μουσική / ρυθμική νοημοσύνη (Musical / Rhythmic Intelligence)

Μουσική νοημοσύνη είναι η ικανότητα που έχει κάποιος να απολαμβάνει, να εκτελεί και να συνθέτει μουσικά κομμάτια. Εμπεριέχει ευαισθησία στην κίνηση, στο ρυθμό και στη χροιά του ήχου καθώς και ανταπόκριση στις συναισθηματικές εφαρμογές σε αυτά. Τα άτομα που διαθέτουν μουσική νοημοσύνη είναι καλοί στη μουσική και στο ρυθμό που τους επιτρέπει να τραγουδούν σωστά. Μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης, και μάλιστα χρησιμοποιούν τραγούδια ή το ρυθμό για να μάθουν ή να απομνημονεύσουν πληροφορία.

Η μουσική νοημοσύνη χαρακτηρίζει επαγγελματίες όπως συνθέτες, μουσικούς και γενικότερα λάτρεις της μουσικής.

5. Οπτική / χώρου νοημοσύνη (Visual / Spatial Intelligence)

Οπτικοχωρική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να παρατηρεί κάποιος και να χειρίζεται νοερά μια μορφή ή αντικείμενο, να παρατηρεί και να δημιουργεί τάσεις, ισορροπίες και συνθέσεις με μια παραστατική και χωρική έκθεση. Είναι η ικανότητα να σχηματίζει παραστατικές / χωρικές αναπαραστάσεις του κόσμου, να τις μεταφέρει νοερά ή αισθητά και να θεωρεί τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία. Τα άτομα με παραστατική νοημοσύνη διαθέτουν πολύ ισχυρή οπτική μνήμη, καλλιτεχνική τάση και φαντασία. Μαθαίνουν καλύτερα μέσω της παρατήρησης εικόνων, είτε ζωντανών, είτε αποτυπωμένων.

Οι αρχιτέκτονες, ναυτικοί, πιλότοι, γλύπτες, ζωγράφοι κι άλλοι καλλιτέχνες είναι λαμπρά παραδείγματα υψηλής οπτικοχωρικής νοημοσύνης.

Η σωματική, η μουσική και η οπτική νοημοσύνη έχουν σημασία για τον πολιτισμό μας και έχει καθιερωθεί η συμπληρωματικότητα της βασικής παιδείας με τέτοιου είδους σπουδές.

Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα για κατανόηση των βαθύτερων συναισθημάτων, πεποιθήσεων, επιθυμιών και ιδεών του εαυτού. Αποτελεί ικανότητα προσωπικής γνώσης που στρέφεται προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Αν και είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί το περιεχόμενο και σε ποιο βαθμό κάποιος κατέχει αυτόν τον τύπο νοημοσύνης, μπορούν να διατυπωθούν κάποιες ενδείξεις: έχουν αναπτυγμένο αυτόν τον τύπο νοημοσύνης όσοι αξιοποιούν και εμπλέκουν αποτελεσματικά όλα τα άλλα είδη νοημοσύνης, γνωρίζουν τις αδυναμίες τους, τα συναισθήματα, τους στόχους και τα κίνητρά τους και είναι προσεχτικοί στις αποφάσεις και στις επιλογές τους. Άρα, διαθέτουν αυτογνωσία και αυτοαντίληψη. Αυτά τα άτομα είναι συνήθως εσωστρεφή και προτιμούν να εργάζονται ατομικά. Ασχολούνται με αναζητήσεις που βασίζονται στην σκέψη, όπως με τη φιλοσοφία. Τους χαρακτηρίζει η αυτοσυγκέντρωση, η επιμέλεια, η προσοχή, η μεταγνωστική ικανότητα, η κατανόηση διαφορετικών συναισθημάτων και η ανάλογη συμπεριφορά, η υπερατομική αίσθηση του εαυτού τους και η υψηλή μεθοδικότητα στη σκέψη και στη λογική. Μαθαίνουν καλύτερα όταν επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα μόνοι τους και είναι τελειομανείς.

Τα επαγγέλματα του ψυχολόγου, του συγγραφέα, του φιλόσοφου και του θεολόγου θεωρούνται ιδανικά για τα άτομα που έχουν ενδοπροσωπική νοημοσύνη.

Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνει κάποιος τους άλλους ανθρώπους, να αναγνωρίζει τους σκοπούς, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντά τους και να αλληλεπιδρά μαζί τους αποτελεσματικά. Οι άνθρωποι που έχουν αναπτυγμένη διαπροσωπική νοημοσύνη είναι συνήθως εξωστρεφείς, επικοινωνούν αποτελεσματικά και εύκολα με άλλους και μπορεί να είναι είτε ηγέτες είτε ακόλουθοι. Μαθαίνουν καλύτερα δουλεύοντας ομαδικά και απολαμβάνουν τη συζήτηση.

Ιδανικά ο τύπος της διαπροσωπικής νοημοσύνης ταιριάζει σε επαγγέλματα όπως ψυχολόγους, υπεύθυνους ανθρώπινου δυναμικού (HR), και πολιτικούς.

Η υπαρξιακή νοημοσύνη είναι η ικανότητα να τοποθετεί κανείς τον εαυτό του στις διαστάσεις του κόσμου – άπειρο και απειροελάχιστο – και να σέβεται και να προβληματίζεται πάνω σε διάφορα υπαρξιακά ζητήματα της ανθρώπινης φύσης, όπως τη σημασία της ζωής, την έννοια του θανάτου, τη μοίρα του φυσικού και ψυχικού κόσμου και να βιώνει εμπειρίες, όπως την αγάπη ενός άλλου προσώπου ή τη μαγεία ενός ηλιοβασιλέματος, ενός έργου τέχνης ή μιας θεατρικής παράστασης. Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό δείκτη υπαρξιακής νοημοσύνης ήταν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Σωκράτης, ο Αϊνστάιν, ο Κομφούκιος. Οι άνθρωποι με υπαρξιακή νοημοσύνη μαθαίνουν αξιοποιώντας βιωματικά ερεθίσματα, ζώντας εμπειρίες σε βάθος.

Υπαρξιακή νοημοσύνη έχουν οι φιλόσοφοι, οι ιερείς, οι θεολόγοι, οι θεραπευτές, κ.α.

Η φυσιοκρατική νοημοσύνη σχετίζεται με τη φύση και τη σύνδεση της πληροφορίας με το φυσικό περίγυρο. Τα άτομα με φυσιοκρατική νοημοσύνη είναι ευαίσθητα ως προς τη φύση και τη θέση τους μέσα σε αυτήν και διαθέτουν μεγαλύτερη ευκολία στη φροντίδα και την αλληλεπίδραση με τα ζώα. Μπορούν επίσης να διακρίνουν αλλαγές στον καιρό ή στο φυσικό τους περίγυρο και να αναγνωρίζουν και να ταξινομούν τα διάφορα είδη. Μαθαίνουν καλύτερα όταν το αντικείμενο μάθησης περιλαμβάνει συλλογή ή ανάλυση ή είναι στενά συνδεδεμένο με τη φύση, και προτιμούν να μαθαίνουν έξω στη φύση.

Επαγγέλματα που απαιτούν υψηλή φυσιοκρατική νοημοσύνη είναι αυτά του βιολόγου, του σεφ, του μετεωρολόγου, του γεωργού, του βοτανολόγου, κ.α.

Η ενδοπροσωπική, η διαπροσωπική, η υπαρξιακή και η φυσιοκρατική νοημοσύνη συνιστούν τα θεμέλια για την ανάδειξη των άλλων τύπων νοημοσύνης. Αποτελούν επίσης την προυπόθεση για να αξιοποιηθούν οι άλλοι τύποι νοημοσύνης για το προσωπικό και κοινωνικό συμφέρον, ώστε να εισπράττουν ικανοποίηση και να πετυχαίνουν οι άνθρωποι.

Συσχετίζουμε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης με τη θεωρία των στιλ μάθησης, που διατύπωσε πρώτος ο Carl Jung το 1927, και δίνει έμφαση στους διαφορετικούς τρόπους που σκέφτονται και νιώθουν οι άνθρωποι, καθώς και στο πώς λύνουν προβλήματα, φτάνουν σε κάποιο αποτέλεσμα και αλληλεπιδρούν. Σύμφωνα με τους σύγχρονους θεωρητικούς των στυλ μάθησης, τέσσερις είναι οι επικρατέστεροι τρόποι που μαθαίνουν οι άνθρωποι:

Ενδοπροσωπικό στιλ μάθησης: Χρησιμοποίηση συναισθημάτων για δημιουργία νέων ιδεών. Αναζήτηση αναπαραστάσεων της μάθησης. Συναρμολόγηση της διαδικασίας μάθησης με πρωτότυπο, προσωπικό τρόπο.

Διαπροσωπικό στιλ μάθησης: Επικέντρωση σε σταθερές, χειροπιαστές πληροφορίες. Προτίμηση της μάθησης μαζί με άλλους. Συναρμολόγηση της μάθησης με βάση τον εαυτό σε σχέση με τους άλλους.

Θεωρητικό στιλ μάθησης: Επικέντρωση σε ιδέες και αφηρημένες έννοιες. Μάθηση μέσω διαδικασιών ερωτήσεων, αιτιών και ελέγχου. Αξιολόγηση της μάθησης με λογικά κριτήρια. Χρησιμοποίηση της απόδειξης.

Πρακτικό στιλ μάθησης: σταδιακή αφομοίωση σταθερών, διαδοχικών και διαδικαστικών πληροφοριών. Συναρμολόγηση της μάθησης με κριτήριο τη σαφήνεια και την εφαρμογή στην πράξη.

Γνωρίζοντας πώς μαθαίνουμε, μπορούμε να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο τις ικανότητες που διαθέτουμε (τύποι νοημοσύνης), αλλά και να καλλιεργήσουμε αυτές στις οποίες υστερούμε.

Στη Ελλάδα είναι πολύ διαδεδομένη η διάγνωση των ικανοτήτων (νοημοσύνης, μαθησιακών δυσκολιών, σχολικής ετοιμότητας) και λιγότερο διαδοδομένη η διάγνωση της προσωπικότητας των παιδιών. Η διάγνωση των βασικών διαστάσεων και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας γίνεται από ψυχολόγο με παρατήρηση συμπεριφοράς, λίστες κριτηρίων, ερωτηματολόγια κλπ.

Την προσωπικότητα ενός ανθρώπου συνιστούν οι χαρακτηριστικοί τρόποι με τους οποίους σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, οι οποίοι τον κάνουν να είναι μοναδικός. Οι θεωρίες σχετικά με τον ορισμό της προσωπικότητας και το πώς αναπτύσσεται είναι πάρα πολλές, αλλά γενικώς παραδεκτό είναι ότι στη δημιουργία και τη διαμόρφωση μιας προσωπικότητας εμπλέκονται κυρίως βιολογικοί (γενετικοί, κληρονομικοί παράγοντες) και περιβαλλοντικοί παράγοντες (οι συνθήκες στις οποίες ένα άτομο μεγαλώνει, ανατρέφεται, διαπαιδαγωγείται και ζει). Έτσι, τείνουμε να θεωρούμε ότι υπάρχουν σχετικά μόνιμες τάσεις της προσωπικότητας, αλλά και μορφές συμπεριφοράς που σε όλη τη διάρκεια της ζωής εξελίσσονται, έχοντας τη δυνατότητα να αλλάζουν. Η επίγνωση είναι το πρώτο και καθοριστικό βήμα οποιασδήποτε αλλαγής.

Η προσωπικότητα περιλαμβάνει πέντε βασικές διαστάσεις:

Ζητώντας από ψυχολόγο να εκτιμήσει την προσωπικότητα του παιδιού μας, του επιτρέπουμε να μάς ανατροφοδοτήσει αυτή τη γνώση στα πλαίσια συμβουλευτικής γονέων, με σκοπό να το καταλάβουμε καλύτερα και να διαμορφώσουμε μαζί του πιο αποτελεσματικές σχέσεις. Αλλά και το ίδιο το παιδί καταλαβαίνει καλύτερα τον εαυτό του και μαθαίνει να αξιοποιεί προς όφελός του αυτή τη γνώση μέσα από διαδικασίες αυτορρύθμισης.

πρώτη δημοσίευση Σεπτ. 2011, Copyright, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα.

Copyright, 11.9.2014, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα. Μόνο με την έγγραφη άδεια της συγγραφέως επιτρέπεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιοδήποτε τρόπο - έντυπο, ηλεκτρονικό, ηχητικό ή οπτικό - ή μορφή - τμηματικά ή περιληπτικά.

Δημιουργικότητα

Κάθε άνθρωπος διαθέτει διαφορετικά χαρακτηριστικά σε κάθε μία από τις εννέα ευφυΐες, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό. Άρα η διαφοροποίηση έγκειται τόσο στο εύρος της ευφυΐας (αριθμός ειδών), όσο και στην εσωτερική διαφοροποίηση, ποιοτικά και ποσοτικά σε καθε μία από αυτές. Δύο άνθρωποι που διαθέτουν το ίδιο είδος ευφυΐας (πχ. λεκτική), δεν το έχουν με τον ίδιο τρόπο (πχ. κάποιος γράφει ποίηση, ενώ ένας άλλος είναι γλωσσομαθής), ενώ η απόδοση και η ικανοποίησή τους από αυτό επίσης διαφέρουν (η απόδοση και η ικανοποίηση είναι πολύ σημαντικοί δείκτες με μεγάλο περιθώριο σχολιασμού και ανάλυσης).

Το πόσο αυτά τα χαρακτηριστικά συγκλίνουν ή αποκλίνουν από τον μέσο όρο καθορίζουν το πόσο δημιουργικός είναι ένας άνθρωπος (για να αφήσουμε απ' έξω για την ώρα την απόδοση και ικανοποίηση). Οι περισσότερο δημιουργικοί αποκλίνουν από το μέσο όρο, διαθέτοντας χαρακτηριστικά που δεν τα έχουν οι πολλοί (πχ. δέσμευση, αυτοπαρακίνηση, διερεύνηση, ανοχή στην αβεβαιότητα, δεκτικότητα στις αλλαγές, αντίσταση στις επιταγές της ομάδας, αντισυμβιβαστική συμπεριφορά, αυτόνομη σκέψη, ανάληψη ρίσκου, πειραματισμός, σύνδεση φαινομενικά ασύνδετων δεδομένων, συνειρμική λογική).
Οι κοινωνίες έχουν την τάση της σύγκλισης προς το μέσο όρο, δίνοντας ευκαιρίες, αναγνωρίζοντας και επιβραβεύοντας εκείνους που κάνουν επιλογές που τείνουν προς τον μέσο όρο (πχ. υπακοή, ποδόσφαιρο). Αντιθέτως, οι αποκλίνοντες ως προς τον τύπο/ποιότητα/βαθμό της ευφυΐας τους, είτε δεν αναγνωρίζονται, είτε υποτιμώνται.
Στον πολιτισμό μας το μέρος (ένα είδος ευφυΐας) προτιμάται του όλου (εννέα είδη ευφυΐας) γιατί έτσι εξυπηρετεί μονομερείς σκοπούς (πχ. η γραμμική αποκατάσταση των φοιτητών νομικής στην δικηγορία). Η πολυμέρεια (εννέα είδη ευφυΐας) έχει απαιτήσεις και δυσκολίες, για αυτό είναι δύσκολο να είναι κανείς πολυσχιδής στον πολιτισμό μας. Οι απαιτήσεις και οι δυσκολίες έγκεινται στην ανάγκη δημιουργικής εκπαίδευσης και δημιουργικής εργασίας. Εάν όμως η εκπαίδευση και η εργασία γίνουν δημιουργικές τότε θα επέλθει αναταραχή στην καθεστηκυία τάξη πραγματων, την οποία αναταραχή εμποδίζει η καθεστηκυία τάξη με τον περιορισμό της δημιουργικότητας.

Copyright, 11.2.2020, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα. Μόνο με την έγγραφη άδεια της συγγραφέως επιτρέπεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιοδήποτε τρόπο - έντυπο, ηλεκτρονικό, ηχητικό ή οπτικό - ή μορφή - τμηματικά ή περιληπτικά.

Σεξουαλική Παρενόχληση

Τα κείμενα που ακολουθούν είναι αποσπάσματα της μελέτης της ψυχολόγου Ι.Ν.Τριπερίνα για τη Σεξουαλική Παρενόχληση και τον Σχεδιασμό Προγραμμάτων Πρόληψης της Σεξουαλικής Βίας και Προαγωγής της Σεξουαλικής Υγείας. copyright 2013, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα

> Σεξουαλική Παρενόχληση

της Ι.Ν.Τριπερίνα, Ψυχολόγου, BSc. MSc.

Σύμφωνα με το νόμο 3896/2010 (ΦΕΚ 207/Α «Εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης») σεξουαλική παρενόχληση συμβαίνει όταν εκδηλώνεται από κάποιον πομπό οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης από τον δέκτη λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με την δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.

Σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου, σχετικά αστεία, φλερτάρισμα, ή προσωπικές προτάσεις μπορεί να γίνονται από κάποιον πομπό με καλή, αθώα, ανυποψίαστη πρόθεση, αλλά από τον δέκτη μπορεί να είναι ανεπιθύμητα και ενοχλητικά. Συμπεριφορές σεξουαλικής φύσεως που είναι ευπρόσδεκτες, επιθυμητές ή αμοιβαίες δεν είναι σεξουαλική παρενόχληση. Όταν όμως δεν είναι ευπρόσδεκτες και επιθυμητές, αλλά είναι μονομερείς, θίγουν την αξιοπρέπεια του δέκτη και συνιστούν σεξουαλική παρενόχληση. Το σεξουαλικό ενδιαφέρον που συνεχίζει να εκδηλώνεται από κάποιο πρόσωπο προς κάποιο άλλο, παρόλο που του έχει γίνει σαφές ότι δεν είναι ευπρόσδεκτο, είναι σεξουαλική παρενόχληση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η σεξουαλική παρενόχληση χαρακτηρίζεται από την επαναληπτικότητα. Ακόμα κι ένα περιστατικό μπορεί να συνιστά σεξουαλική παρενόχληση.

Στην σεξουαλική παρενόχληση η πρόθεση του πομπού δεν έχει καμία σημασία. Σημασία έχει η εκτίμηση/αντίληψη/αξιολόγηση του δέκτη, εάν αποδέχεται και επιθυμεί τη συμπεριφορά που του απευθύνεται. Όμως, η εκτίμηση (αντίληψη/αξιολόγηση) του δέκτη δεν είναι πάντοτε εύκολο να καταστεί σαφής. Αδυναμίες είτε του πομπού είτε του δέκτη δυσχεραίνουν την κατανόηση. Όσον αφορά στον δέκτη: παθητική ή παθητικοεπιθετική συμπεριφορά, συναισθήματα φόβου, θλίψης και άγχους, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κ.α., κάνουν πιο δύσκολη τη μετάδοση του μηνύματος της άρνησης. Όσον αφορά στον πομπό: επιθετική ή παθητικοεπιθετική συμπεριφορά, συναισθήματα θυμού και άγχους, σκοτεινά στοιχεία προσωπικότητας (ναρκισσισμός, μη κλινική ψυχοπάθεια, χειριστικότητα, μακιαβελισμός-εξουσιαστική μανία), υποβόσκουσες ψυχικές διαταραχές, δυσκολεύουν την πρόσληψη και ερμηνεία των μηνυμάτων που λαμβάνουν από το δέκτη. Και για τον πομπό και το δέκτη έχουν σημασία τα τρέχοντα συμβάντα της ζωής τους, τυχόν κρίσεις, αλλά και πρώιμα βιώματα. Η κοινωνική ευαλωτότητα (γυναίκες διαζευγμένες ή σε διάσταση, νέες γυναίκες στα αρχικά στάδια ένταξής τους στην αγορά εργασίας, γυναίκες σε μη παραδοσιακά επαγγέλματα, γυναίκες με αναπηρία, γυναίκες μέλη εθνικών μειονοτήτων, ομοφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες) φέρνει σε δυσκολότερη θέση το πρόσωπο του δέκτη, που μπαίνει σε άνιση μάχη με κοινωνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις, την επικρατούσα ηθική, τις σχέσεις εξουσίας, κ.α. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες: ανεργία, οικονομικές δυσχέρειες, υποσχέσεις πρόσληψης, αβεβαιότητα διατήρησης μιας θέσης εργασίας (υποσχέσεις προαγωγής ή απειλές απόλυσης) ευνοούν το φαινόμενο. Επίσης, τα ασαφή όρια ιδιωτικής και δημόσιας ζωής έτσι όπως ενισχύονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάνουν πιο εύκολη την έξαρση του φαινομένου (email, sms, γραπτά ηλεκτρονική μηνύματα, τηλεφωνήματα), τόσο ως προς την εμφάνισή του όσο και ως προς την τραυματική του ανάδειξη.

Πρωταρχικό ζητούμενο δεν είναι να παρακινηθούν οι άνθρωποι που δέχονται σεξουαλική παρενόχληση να μιλήσουν ανοιχτά για αυτό. Φυσικά και αυτό είναι αναγκαίο και γι’ αυτό παρεμβαίνουμε οι ψυχολόγοι, αλλά δεν είναι το πρώτο ζήτημα. Προτεραιότητα έχει να αναγνωριστούν οι κοινωνικές συνθήκες και καταστάσεις που ευνοούν την εμφάνιση του φαινομένου και να ληφθεί οργανωμένη και συστηματική μέριμνα για την πρόληψη της σεξουαλικής παρενόχλησης που περιλαμβάνει την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την εκπαίδευση και το σχεδιασμό ειδικών προγραμμάτων σε ατομικό, κοινωνικό και οργανωσιακό επίπεδο. Μέχρι τότε βέβαια, μένει στο πρόσωπο να κάνει τον δικό του προσωπικό αγώνα, αυτοεπίγνωσης, αυτοεκτίμησης, αυτοσεβασμού.

Η ψυχολογική συμβουλευτική και θεραπεία βοηθά σημαντικά.

> Σχεδιασμός Προγραμμάτων Πρόληψης

της Ι.Ν.Τριπερίνα, Ψυχολόγου, BSc. MSc.

Σχεδιασμός Προγραμμάτων Πρόληψης της Σεξουαλικής Βίας και Προαγωγής της Σεξουαλικής Υγείας.

Η Αμερικανική εμπειρία, όπως κυρίως εφαρμόζονται σε Πανεπιστήμια και Κολλέγια από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, καταγράφεται στο περιοδικό Monitor του Αμερικανικού Ψυχολογικού Συνδέσμου (APA).

Τα πρώτα προγράμματα που εφαρμόστηκαν στη δεκαετία του 1970 από ακτιβιστές της κοινότητας και πανεπιστημιακούς φοιτητές (βλ. Take back the night marches, Sexual Assaults Awareness Weeks) χαρακτηρίζονταν από στρατηγικές μείωσης του κινδύνου, ρίχνοντας το βάρος στις γυναίκες για την πρόληψη επιθέσεων.

Από τη δεκαετία του 1990 και μετέπειτα το βάρος άρχισε να μοιράζεται στους εμπλεκόμενους. Σε μια προσπάθεια να ξεπεραστεί το στερεότυπο «όλοι οι άντρες δράστες, όλες οι γυναίκες θύματα», προβλήθηκε ο ρόλος του παριστάμενου (bystander). Από τότε άρχισε να δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση στο ρόλο του παριστάμενου ώστε να γίνει ενεργητικός, αναγνωρίζοντας τις καταστάσεις υψηλού κινδύνου και κατανοώντας τα κοινωνικά και άλλα εμπόδια στην αλλαγή της συμπεριφοράς και στη διαμόρφωση των κοινωνικών κανονικοτήτων. Στις μέρες μας οι στατιστικοί δείκτες δείχνουν αύξηση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων αυτού του χαρακτήρα (εκπαίδευση παρισταμένων) σε σχέση με την μειωμένη αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων του παρελθόντος (εκπαίδευση γυναικών). Προγράμματα όπως τα The Green Dot program και The SaVE program αποτελούν παραδείγματα καλών πρακτικών στην εκπαίδευση των παρισταμένων.

Στην εποχή μας συνεχίζουν να εφαρμόζονται τα προγράμματα πρόληψης των γυναικών, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων είναι το Enhanced Assess Aknowledge Act (EAAA). Πρόκειται για ένα 12ωρο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για γυναίκες που βασίζεται στη φεμινιστική θεωρία της κοινωνικής ψυχολογίας, το οποίο προβάλλει επίσης την υψηλή αποτελεσματικότητά του με στατιστικούς δείκτες.

Πιο θετική είναι η προσέγγιση προγραμμάτων όπως το “The sexual health initiative to foster transformation” στα πλαίσια των οποίων δίνεται έμφαση στην προαγωγή της σεξουαλικής υγείας, παρά στην πρόληψη του προβλήματος. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος περιλαμβάνει την έρευνα των εμπειριών του φοιτητών, της συμπεριφοράς τους και των στάσεών τους που σχετίζονται με το σεξ, και συλλογή δεδομένων για τις σχέσεις, την ψυχική υγεία, τη χρήση ουσιών, την κοινωνική ζωή, την οικογένεια και κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία. Αυτά τα δεδομένα αξιοποιούνται για να γίνουν παρεμβάσεις σε ατομικό, κοινωνικό, οργανωσιακό και κοινοτικό επίπεδο με σκοπό να αλλάξουν το κλίμα της εκάστοτε Πανεπιστημιούπολης, το φυσικό και το κοινωνικό της περιβάλλον.

Η εμπειρία από τη συνολική εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων συμπεραίνει ότι δεν υπάρχει ένα είδος προγράμματος που είναι πιο αποτελεσματικό, αλλά εξαρτάται από τις συγκεκριμένες συνθήκες. Κάθε Πανεπιστήμιο και Πανεπιστημιούπολη έχει τις δικές της ανάγκες που ικανοποιούνται αποτελεσματικότερα με το κατάλληλο για την συγκεκριμένη περίπτωση πρόγραμμα.

Psychologist-designed programs are showing some success at preventing sexual assault on college campuses but there are no one-size-fits-all solutions

Η ψυχοθεραπεία ως πρόληψη

Στην ψυχοθεραπεία η προοπτική είναι εντελώς διαφορετική, καθώς ο προβολέας πέφτει σε μια μοναδική περίπτωση, για ένα ξεχωριστό αίτημα και μια ιδιαίτερη ανάγκη. Για παράδειγμα, στην ερωτική του σχέση με το άλλο φύλο ο άνθρωπος, που μόλις τελειώνει η ερωτική πράξη νιώθει μοναξιά ή ενοχή, συνειδητοποιεί ότι αισθάνεται σωματική εκτόνωση και όχι τρυφερότητα. Βαθιά μέσα του και ασυνείδητα φοβάται ότι, εάν ο άλλος ανακαλύψει το ενδιαφέρον του, θα το βλάψει ή θα το εκμεταλλευτεί (όπως έχει βιώσει τη σχέση των γονιών του), και για να διασωθεί από αυτή την εκμετάλλευση επιλέγει την αδιαφορία, τη συναισθηματική αποστασιοποίηση,, την ερωτική παθητικότητα ή επιθετικότητα. Έτσι δεν καταφέρνει να βιώσει μια πληρέστερη ερωτική αγάπη, εναλλάσσοντας ερωτικούς συντρόφους και πληγώνοντας τον ίδιο και άλλους.

Όσο η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν είναι θέμα της οικογένειας (από τους ενήλικους γονείς προς τα ανήλικα παιδιά), αλλά της κοινωνίας μέσα από τον υπολογιστή, την τηλεόραση, την κοινότητα (δηλαδή επί ίσοις όροις σε παιδιά και ενηλίκους, παρόλο που η ενήλικη και η παιδική σεξουαλικότητα είναι διαφορετικές μεταξύ τους), τόσο θα δημιουργούνται προβλήματα.

_________________

Μόνο με την έγγραφη άδεια της συγγραφέως επιτρέπεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιοδήποτε τρόπο - έντυπο, ηλεκτρονικό, ηχητικό ή οπτικό - ή μορφή - τμηματικά ή περιληπτικά.

_________________

Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc MSc

Έδρα CleverCareer: Γληνού Δημ. 38, 32200 Θήβα, Βοιωτία, Ελλάδα | T. +302262302619 | K. +306977702872

gmail: ioannatriperina

Βιογραφικό | Υπηρεσίες | Χάρτης | Επικοινωνία

Χαιρόμαστε να συνδεθούμε μαζί σας