Αυταρχισμός

της Ιωάννας Ν. Τριπερίνα
Ψυχολόγου BSc MSc

Υπηρεσίες | Βιογραφικό | Άρθρα | Επικοινωνία

Αυταρχισμός είναι το πάθος να έχει κανείς απόλυτο και απεριόριστο έλεγχο πάνω σε έναν άνθρωπο, κάνοντάς τον να νιώθει ασφυκτικά, και προκαλώντας του συναισθηματικό ακρωτηριασμό ή παραμόρφωση, αποδυναμώνοντας την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα, την κριτική σκέψη καί την παραγωγικότητα του άλλου.

Κάποιοι θεωρούν καλοπροαίρετο τον αυταρχισμό, όταν ένας εξουσιάζει απόλυτα έναν άλλο για το καλό του. Ποια όμως είναι η γνώμη του "άλλου" για αυτή την καλοπροαίρετη στάση; Στις περισσότερες περιπτώσεις ο αυταρχισμός είναι μια προβληματική συμπεριφορά, ένας καταπιεστικός τρόπος σκέψης, ένα σκοτεινό συναίσθημα μέσα σε μια δυσλειτουργική σχέση, και εν τέλει ένα αρνητικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. Μπορεί να ασκείται με πολλές μορφές και σε διάφορους βαθμούς, και να ταλαιπωρεί τους άλλους αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο, ως αυτοκαταστροφή του.

Οι άνθρωποι που έχουν στο χαρακτήρα τους αυταρχικά στοιχεία, αλλά τα εξισορροπούν με ισχυρές τάσεις αγάπης για τη ζωή, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αυταρχικοί. Η εσωτερική σύγκρουση που βιώνουν ανάμεσα στις δύο τάσεις καταλήγει συχνά σε μεγάλη ευαισθησία για τον αυταρχισμό των άλλων και σε αντίδραση στον αυταρχισμό που μπορεί να δεχτούν από άλλους. Η επίγνωση και η αντιμετώπιση του αυταρχισμού, στα πλαίσια ενός προσωπικού αγώνα που χαλιναγωγεί τα πάθη, είναι το αποτέλεσμα ενός καλλιεργημένου εαυτού, είτε προσωπικά είτε μέσω συνεργασίας με ψυχολόγο.

Όταν η ζωή ενός ανθρώπου είναι στερημένη από παραγωγικότητα καί χαρά, τότε ο έλεγχος ενός άλλου τού προσδίδει ένα αίσθημα ευεξίας. Ο αυταρχισμός είναι η μεταμόρφωση της αδυναμίας σε δύναμη. Επειδή ο αυταρχικός νιώθει ανίκανος, άψυχος και ανίσχυρος, προσπαθεί να εξισορροπήσει αυτή τήν έλλειψη αποκτώντας εξουσία πάνω σε άλλους, άλλα μέσα του παραμένει πάντα ένα τρομαγμένο παιδί, που χρειάζεται να ακολουθεί κάποιον με μεγαλύτερη δύναμη. Πράγματι, ο αυταρχισμός εκδηλώνεται προς ανίσχυρα, παθητικά πρόσωπα και όχι προς ισχυρά, στα οποία αντιθέτως ο αυταρχικός υποτάσσεται, κάνει υπακοή και αντιμετωπίζει με δειλία και δουλικότητα. Ο αυταρχισμός ενσωματώνει το σαδισμό και το μαζοχισμό, που αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο σαδιστής κάνει τον άλλο προέκταση του εαυτού του, ενώ ο μαζοχιστής κάνει τον εαυτό προέκταση του άλλου. Και οι δύο χρειάζονται κάποιον να τους συμπληρώνει. Και τα δύο μέρη του εαυτού συμπληρώνουν το ένα το άλλο, άλλοτε το ένα σε μεγαλύτερο βαθμό και άλλοτε το άλλο.

Ο αυταρχικός χαρακτήρας δεν αντέχει την ελευθερία και φοβάται όλα όσα είναι αβέβαια και απρόβλεπτα, γιατί αυτά θα τον ανάγκαζαν να αντιδράσει αυθόρμητα καί γνήσια, ενώ αυτός έχει πάθος για τη συνήθεια που συνδέεται με τον απόλυτο έλεγχο. Για αυτόν ακριβώς τό λόγο φοβάται τη ζωή, την αγάπη, το νέο, τις αλλαγές, το ξένο, που έχουν μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας και εμπεριέχουν το ρίσκο της απόρριψης και της αποτυχίας, τα οποία θα συνιστούσαν απώλεια ελέγχου. Αν ξεφεύγει καμιά φορά από τα καθιερωμένα, νιώθει ενοχές. Τα λάθη του (και τα λάθη των άλλων), δεν είναι ευκαιρίες να μάθει και να διορθωθεί, αλλά ασυγχώρητα ολισθήματα.

Ο αυταρχικός άνθρωπος θέλει τα πράγματα στα μέτρα του, και τακτοποιεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα με έναν στείρο και άκαμπτο τρόπο. Δεν ανέχεται την ακαταστασία και θέλει να ελέγχει το χώρο, το χρόνο, την καθαριότητα (μότο του είναι η τάξη και η ασφάλεια). Δεν αντέχει να χάνει πράγματα, γιατί αντιλαμβάνεται ότι ό,τι χάνεται δεν μπορεί να αναπληρωθεί, ενώ είναι αγύριστο κεφάλι και έχει εμμονές. Δεν καταλαβαίνει ότι η ενεργητικότητα και η χρήση των δυνάμεων αυξάνουν τη φυσική δύναμη, ενώ η αδράνεια την εξασθενίζει.

Ο σύγχρονος πολιτισμός, με την παθητικότητα που προκαλεί για παράδειγμα η τηλεόραση και το διαδίκτυο, καλλιεργεί τον αυταρχισμό τόσο ως σαδισμό όσο και ως μαζοχισμό. Ο ανταγωνισμός που επικρατεί παντού, εξάλλου, προωθεί το μοτίβο της κυριαρχίας γιατί με αυτό μπορεί να επιβληθεί κανείς, πατώντας με το δίκαιο του ισχυρότερου επί πτωμάτων, σε μια κοινωνία που έχει λίγες ευκαιρίες για πολλούς υποψήφιους να τις κερδίσουν. Όμως ο πολιτισμός δεν είναι μονοδιάστατος. Υπάρχει και μια άλλη διάστασή του, μια περισσότερο ενδοσκοπικά αγαπητική κουλτούρα, που καταπολεμά τα πάθη της, τα βάζει ακόμα και τον ίδιο της τον "εαυτό", όχι καταστροφικά, αλλά δημιουργικά, σε μια προσπάθεια να περιορίσει τις αδυναμίες της και να διευρύνει τις δυνατότητές της, κατά τη διάρκεια της συνάντησης με τον "άλλο". Στα πλαίσια αυτού του πολιτισμικού ήθους, ο άνθρωπος κρίνει αλλά δεν κατακρίνει, εξηγεί και εξηγείται, ακούει και συνδιαλέγεται, αμφισβητεί και προτείνει, σέβεται και αποδέχεται (κι ας μην παραδέχεται), συγχωρεί και ευγνωμονεί. Και τον αυταρχισμό ακόμα τον υποδέχεται με ενσυναίσθηση για να του δώσει την ευκαιρία να αλλάξει, εάν το θέλει. Κι αν αυτό το "άλλο" πολιτισμικό ήθος, το λιγότερο διαδεδομένο όπως φαίνεται, δεν τυγχάνει ενσυναισθητικής υποδοχής, αντέχει και υπομένει ενεργητικά προσπαθώντας, ώσπου να φανεί η διαφορά ανάμεσα στην άγνοια και την επίγνωση μέσω της μεταβολής του νου.

Σχόλια:

Οι τυπολογικές περιγραφές γίνονται με κάποια απολυτότητα (τον περιορισμό τον θέτει η ίδια η γλώσσα, ή τουλάχιστον οι συγγραφικές δυνατότητες), αλλά όπως ανέφερα, ο αυταρχισμός είναι χαρακτηριστικό σε διαβάθμιση, από το λιγότερο ως το περισσότερο, και λαμβάνει πολλές μορφές.

Προσέγγισα τον αυταρχικό ως έναν καθημερινό τύπο προσωπικότητας που έχει συνάφεια με τους παθολογικούς τύπους προσωπικότητας: τον ναρκισσιστικό, τον αντικοινωνικό, τον οριακό και τον δραματικό.

copyrighted, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, 11/9/21