Υπαρξιακό Άγχος, Ι. Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc. MSc. CleverCareer

Ο σύγχρονος άνθρωπος εναπόθεσε όλες τις ελπίδες για την επίλυση των προβλημάτων του στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, πιστεύοντας ότι αυτά θα του έδιναν την οικονομική δυνατότητα και την ασφάλεια για ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από αυτό των προγόνων του και καλύτερη ποιότητα ζωής. Δεν άργησε, όμως, ο άνθρωπος να έρθει αντιμέτωπος με απρόβλεπτες αντιξοότητες, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές, ηθικές, κ.α. που του δημιούργησαν υπαρξιακό φόβο, μείωσαν τις ελπίδες του και ματαίωσαν τις αρχικές προσδοκίες του. Σε αυτά τα ηθικά, κοινωνικά και υπαρξιακά κενά και αδιέξοδα που του δημιουργήθηκαν πού θα βρει απαντήσεις ικανές να απαλύνουν τον ψυχικό του πόνο;

Στον καιρό της πανδημίας το υπαρξιακό άγχος κορυφώθηκε με πολύπλευρες επιδράσεις στην ψυχοσωματική υγεία.

Ο Otto Rank (1884-1939) θεωρούσε ότι η ενατένιση του πεπερασμένου του ανθρώπινου βίου και η αδυναμία του ανθρώπου ενώπιον της βεβαιότητας του θανάτου προκαλούν υπαρξιακό άγχος. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ο άνθρωπος είναι διαρκώς εκτεθειμένος στον φόβο του θανάτου.

Ο Rollo May (1909-1994), υπογράμμισε την ανάγκη του ανθρώπου για ορθολογική διαχείριση του υπαρξιακού άγχους, ώστε να αναδομήσει τη ζωή του, να ανασυντάξει το προσωπικό αξιακό του πλαίσιο και να συνθέσει μια ρεαλιστική και υπεύθυνη στοχοθεσία. Πόσο ανάγκη το έχει αυτό ο άνθρωπος μέσα στην κρίση (αξιών, οικονομική, κοινωνική κλπ.) που τον κάνει να νιώθει ότι δεν μπορεί να θέσει στόχους ή να τους πετύχει!

Ο Irvin Yalom (1931- ) το 1981 προσδιόρισε τέσσερις υπαρξιακές ανησυχίες: το θάνατο, την ελευθερία, την απομόνωση και την έλλειψη νοήματος στη ζωή.

Ο θάνατος προκαλεί φόβο με το αναπόφευκτο της έλευσής του, πράγμα τρομακτικό και παράλογο για τον ανθρώπινο νου.

Η ελευθερία αφορά το φόβο της επιλογής, του σχεδιασμού της ζωής, της ευθύνης, της θέλησης, της επιθυμίας, της λήψης απόφασης, της δράσης.

Η απομόνωση αφορά το φόβο του χάσματος ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους λόγω έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων και συναισθηματικής οικειότητας.

Η έλλειψη νοήματος αφορά το φόβο για το νόημα της ύπαρξης. Αν δεν υπάρχει σχεδιασμένη προαποφασισμένη ζωή, τότε ο καθένας πρέπει να οικοδομήσει το δικό του νόημα στη ζωή, αλλά μπορεί ο καθένας να δημιουργήσει ένα αυτόνομο νόημα για να αντέξει τη ζωή του; Κι αν δεν μπορεί, τότε είναι που αναζητά από έξω πηγές νοηματοδότησης, οι οποίες όμως μπορεί να τον μπερδεύουν ή να τον φέρνουν σε εσωτερικές συγκρούσεις καθώς απωθημένες εμπειρίες, συναισθήματα και επιθυμίες λειτουργούν υπόγεια και ταράζουν τη ζωή του χωρίς να το αντιλαμβάνεται.

Οι κυνικοί, οι υλιστές και εκείνοι που έχουν ανάγκη για επιτεύγματα, είναι περισσότερο επιρρεπείς στο υπαρξιακό άγχος. Ο σύγχρονος άνθρωπος, επειδή - όπως έγραψε και ο Sigmund Freud (1856-1939) στο ομώνυμο βιβλίο του - o πολιτισμός είναι πηγή δυστυχίας, έχει μεγάλη ανάγκη να επεξεργαστεί πώς επηρεάζεται από τον πολιτισμό μέσα από τη συνεργασία του με την ψυχολόγο.

Στην εφηβεία η προσπάθεια για τον προσδιορισμό του νοήματος και του σκοπού της ζωής συνιστά κεντρικό θέμα, ενώ παράλληλα έχει διαπιστωθεί ότι η αδυναμία του εφήβου να προσδώσει νόημα και σκοπό στη ζωή του συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Ο έφηβος, προσπαθώντας να μοιάζει στους ομηλίκους του, στο ντύσιμο, στην ομιλία και στις συνήθειες, με το να μην έχει δικές του ιδιαίτερες σκέψεις, συναισθήματα, και επιθυμίες, επιδιώκει να σωθεί από την απομόνωση του μοναχικού του εαυτού που του προκαλεί υπαρξιακό άγχος. Αυτό το άγχος είναι δυνατό να πυροδοτήσει αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό του, τον κόσμο και το μέλλον, τα οποία έχει μεγάλη ανάγκη να επεξεργαστεί στα πλαίσια της συνεργασίας με την ψυχολόγο του.

Ψυχολογικά ερωτήματα έτοιμα να απαντηθούν μέσα από τη συνεργασία σας με την ψυχολόγο:

Ποιες είναι οι δυνατότητες και οι αδυναμίες μας;

Τι σημασία έχει η γνώμη και η κριτική των άλλων;

Πώς αναλαμβάνουμε νέες δημιουργικές προκλήσεις;

Πώς σταματάμε να κουβαλάμε τα βαρίδια του παρελθόντος;

Πώς διασωζόμαστε από την τάση να μας πανικοβάλλει το μέλλον;

Πώς μπορούμε, κι ας έχουμε φόβο, να συνεχίζουμε βήμα βήμα την πορεία μας και την πραγματοποίηση των στόχων μας;

Ο αποδιοπομπαίος τράγος είναι απαράδεκτος για την κοινότητα για αυτό διαχωρίζεται, αποξενώνεται και αποτελεί ταμπού (απαγορευμένο). Πάνω του προβάλλονται όλα τα προβλήματα της κοινότητας.

Σε ένα αρχαϊκό στρώμα της ψυχής το παιδί υποφέρει λόγω της αποξένωσής του από τη μητέρα του, χαρακτηριστικό των ψυχικών διαταραχών του δυτικού ανθρώπου. Αυτός ο τύπος ενοχής παρουσιάζεται σε μια πρώιμη, προ-εγωιστική φάση της ανθρώπινης ζωής (δεν πρέπει να συγχέεται με μεταγενέστερα συναισθήματα ενοχής που παράγει ο χωρισμός από τους γονείς ή εκδηλωμένα οιδιπόδεια συμπλέγματα) και οδηγεί το παιδί να συσχετίσει τη διαταραχή της πρωταρχικής σχέσης του με τη μητέρα του με τη δική του πρωταρχική ενοχή ή προπατορικό αμάρτημα.

Έτσι, το πρόσωπο που ταυτίζεται με το αρχέτυπο του αποδιοπομπαίου τράγου αισθάνεται φορέας αισχρών και λανθασμένων συμπεριφορών και τάσεων που διακόπτουν τις σχέσεις του με την κοινότητα. Η απόρριψη είναι είτε ασυνείδητη, ή εκλογικεύεται τόσο από την κοινότητα όσο και από τον αποδιοπομπαίο τράγο. Οι ρίζες της απόρριψης βρίσκονται βαθύτερα. Δεν είναι μια συγκεκριμένη παιδική πράξη που φέρνει την απόρριψη, αλλά αυτό που είναι το παιδί σε σχέση με τον γονέα ή την κοινότητα. Το παιδί είναι διαφορετικό και συνεπώς απειλεί την καθεστηκυία τάξη, γεγονός που το κάνει ανεπιθύμητο.

Ο αποδιοπομπαίος τράγος, που ταυτίζεται με τον ρόλο που του αποδίδεται, βιώνει ενοχή απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό και προς την κοινότητα. Καλείται να αναλάβει ένα συλλογικό ρόλο ώστε να απελευθερωθεί από την προσωπική ενοχή, απελευθερώνοντας την ίδια στιγμή και την κοινότητα. Με αυτόν τον τρόπο προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του προς την κοινότητα, παραβλέποντας την ατομική του ολοκλήρωση και ακεραιότητα.

Η συνειδητή ενοχή που αναλαμβάνεται πρόθυμα ως προσωπική ευθύνη, η ενοχή που προέρχεται υποσυνείδητα από τις κοινωνικές επιταγές, και η ενοχή του κουβαλιέται ασυνείδητα ως προπατορικό αμάρτημα παρεμποδίζει την ανάπτυξη μιας συνεκτικής ατομικής ταυτότητας και προκαλεί βαθύ υπαρξιακό άγχος. Χωρίς ακεραιότητα και ολοκλήρωση του ατομικού δεν μπορεί να υπάρχει συλλογικό. Για αυτό το υπαρξιακό άγχος βιώνεται κοινωνικά και παρεμποδίζει την έλευση στο πρόσωπο.

Βιοηθικοί φόβοι που "φέρνουν" στον ψυχολόγο οι σύγχρονοι άνθρωποι.

Περί εμπιστοσύνης στη νοσοκομειακή περίθαλψη
"Μην αρρωστήσουμε σοβαρά γιατί, αν χρειαστεί να νοσηλευτούμε, είμαστε χαμένοι. Στα νοσοκομεία ο άνθρωπος χάνει το πρόσωπο και γίνεται στατιστική, ποσοστό πιθανοτήτων, αριθμητικό αποτέλεσμα εξετάσεων, περιστατικό, αντικείμενο. Είναι μεμονωμένες πλέον οι περιπτώσεις γιατρών και νοσηλευτών που ξεφεύγουν από αυτόν τον κανόνα. Δεν τους επιτρέπουν τα ίδια τα υγειονομικά πρωτόκολλα να ξεφύγουν, δεν τους το επιτρέπουν οι ίδιες οι ελλείψεις και οι περιορισμοί του συστήματος που υπηρετούν. Το ζήσαμε κατά τη διάρκεια μακροχρόνιας νοσηλείας μέλους της οικογένειάς μας λίγο πριν την πανδημία του κορωναιού. Φυσικά και υπήρχαν φωτεινές εξαιρέσεις ιατρών και νοσηλευτών, ανθρώπων με το "α" κεφαλαίο, που επιβεβαίωναν τον κανόνα. Τώρα με τον κορωνοιό πόσο χειρότερα μπορεί να είναι τα πράγματα; Τώρα που ο ασθενής δεν βλέπει καν το πρόσωπο του γιατρού του, γιατί είναι ντυμένος σαν αστροναύτης; Τώρα που ούτε οι συγγενείς έχουν πρόσβαση στον θάλαμο; Τώρα που οι γιατροί καλούνται να πάρουν αποφάσεις για το ποιος θα νοσηλευτεί, ποιος θα διασωληνωθεί, ποιος θα αποσωληνωθεί;"

Περί ιατρικής αυθεντίας
"Η ιατρική αυθεντία με έχει απασχολήσει από τότε που ήμουν παιδί. Τότε που επισκεπτόμασταν τον γιατρό στο ΙΚΑ ή στο ιδιωτικό του ιατρείο με τους γονείς μου. Ο γιατρός άκουγε τα συμπτώματά μας, δεν μιλούσε, και συνταγογραφούσε φάρμακα. Κανείς δεν αμφισβητούσε την αυθεντία του. Ο γιατρός ξέρει και χαίρει της απόλυτης εμπιστοσύνης μας! Καθώς μεγάλωνα άρχισα να διερωτώμαι πώς είναι δυνατόν να μην εξηγεί ένας γιατρός στον ασθενή την πάθησή του; Τι επιστήμη είναι αυτή που δεν εξηγείται σε εκείνον που τον αφορά; Η ιατρική είναι συνταγογράφηση φαρμάκων; Ο ασθενής δεν έχει άποψη και συμμετοχή στη θεραπεία του; Στην κοινωνία μας, στο όνομα τίνος ανθρωπισμού η ιατρική παρέχει τι είδους υπηρεσίες; Έχουμε καταντήσει να φοβόμαστε μην αρρωστήσουμε."

Περί ευθανασίας και αυτοκτονίας
Ποιος έχει δικαίωμα στη ζωή και ποιος στο θάνατο; Τι είναι η απόφαση να δώσεις τέρμα στη ζωή: ψυχική ασθένεια, αυτοχειρία, έγκλημα, ασέβεια, ύβρις, λύτρωση, φιλευσπλαχνία, αξιοπρέπεια, βοήθεια, δικαίωμα;
Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής της Ελλάδας δημοσίευσε στο περιοδικό "Βιοηθικά" (Κοζαμάνη Αλ., vol 5, no 1, 2019) μια ανασκόπηση με τίτλο "Ευθανασία: Πρακτικές που εφαρμόζουν οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης", η οποία συμπεραίνει στον επίλογο:
"Εξετάζοντας το ζήτημα της ευθανασίας και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στις είκοσι οκτώ χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γίνεται αντιληπτό ότι δεν υφίσταται ενιαία αντιμετώπιση. Οι περισσότερες χώρες τάσσονται εναντίον της ενεργητικής ευθανασίας και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, ενώ αποδέχονται το δικαίωμα του ασθενούς στην άρνηση της θεραπείας. Το ζήτημα της ευθανασίας καθίσταται ιδιαίτερα ευαίσθητο. Μια χώρα, για να προβεί στην αποποινικοποίηση της ευθανασίας, θα πρέπει να διασφαλίσει τους πολίτες από τον κίνδυνο αυθαιρεσιών. Για να το πετύχει αυτό πρέπει να θέσει αυστηρές προϋποθέσεις, δια μέσω των νομοθετικών διατάξεων, αλλά και να ελέγχει διαρκώς την εφαρμογή τους. Επιπρόσθετα, οι αποφάσεις στο τέλος της ζωής για να χαρακτηρίζονται από το δικαίωμα στην αυτονομία, θα πρέπει να πηγάζουν από έναν ασθενή αφενός ενημερωμένο σχετικά με την πάθησή του και αφετέρου να του παρέχεται η δυνατότητα επιλογής εναλλακτικών, όπως η παρηγορητική φροντίδα, δια μέσω κρατικών δομών ενδελεχούς φροντίδας. Δυστυχώς, οι περισσότερες χώρες χαρακτηρίζονται από την έλλειψη αυτών των δομών φροντίδας και σε συνδυασμό με τον πατερναλιστικό τρόπο λειτουργίας των ιατρών, καθιστούν την επιλογή του ασθενή μονόδρομο προς την ευθανασία."

Μήνυμα ευτυχίας για το 2022
Σχόλια της Ι. Ν. Τριπερίνα στην ανασκόπηση των ερευνών για την ευτυχία που έκανε η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία

Εάν επιδιώκετε μεγαλύτερη ευτυχία στη ζωή σας, μην έχετε υψηλές προσδοκίες και μην νομίζετε ότι επιδιώκοντας την ευτυχία θα την κατακτήσετε. Η ζωή αποδεικνύει ότι η ευτυχία έρχεται εκεί που δεν την περιμένετε. Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι ο συνδυασμός θετικών και αρνητικών συναισθημάτων στην καθημερινότητα μπορούν να παρακινήσουν τον άνθρωπο να ευημερήσει. Δηλαδή, αν πηγαίνουν όλα καλά, δεν παρακινείται κάποιος για το καλύτερο, όσο παρακινείται εκείνος που, επειδή του συμβαίνουν αναποδιές, δραστηριοποιείται να τις ξεπεράσει.
Η ευτυχία μπορεί να κατακτηθεί ταπεινά, «απλώς» σε σύμπνοια του ανθρώπου με τη φύση, με την υγιεινή διατροφή και την άσκηση. Ωστόσο, ο άνθρωπος ήταν πάντοτε σκεπτόμενο ον με βαθύτερες ανησυχίες, με ισχυρή διάθεση να γνωρίσει τον εαυτό του και τον κόσμο, να δημιουργήσει, να συνυπάρξει, να αυτοπραγματωθεί, για αυτό αναζητούσε να δώσει ένα νόημα στην ύπαρξή του.
Η σημασία που έχει η ζωή συνδέεται με την ευτυχία: οι άνθρωποι που έχουν βρει το νόημα της ζωής στην πίστη, στην επιστήμη τους / στην εργασία τους, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην τέχνη, στην πολιτική, στα αγαθά δηλώνουν συχνότερα ευτυχισμένοι. Κι αν αυτή η ευτυχία συνδέεται με άγχος, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, αρκεί να μπορεί κανείς να το αντιμετωπίζει. Γενικότερα, αυτό που χρειάζεται να προσέχει κανείς είναι πόσο ακραίος (υπερβολή και έλλειψη), απόλυτος και μονοδιάστατος είναι στην αναζήτηση της ευτυχίας.
Είναι αποδεκτό πλέον ότι μια ψυχολογικά πλούσια ζωή περιλαμβάνει πολλές ενδιαφέρουσες εμπειρίες, ακόμα και τραυματικές ή δύσκολες, ικανές να αλλάξουν την πορεία πλεύσης ενός προσώπου. Η αποτυχία είναι αναπόφευκτη, για αυτό να αντιστέκεστε στην κοινωνικά προδιαγεγραμμένη τελειομανία και να μην κατηγορείτε τον εαυτό σας, είτε γιατί είχατε υπερβολική αυτοπεποίθηση, είτε γιατί δεν είχατε καθόλου. Προσπαθήστε να μην παίρνετε τις αποτυχίες σας πολύ προσωπικά. Όλοι μας, κάποια στιγμή, θέτουμε στόχους που δεν πετυχαίνουμε. Μια επιλογή είναι να σταματήσουμε να βάζουμε στόχους. Μια άλλη είναι να μάθουμε πώς να αντιμετωπίζουμε το ότι τα πράγματα δεν πάνε όπως θα θέλαμε.

Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc MSc

αρ.αδείας: 3750/19.5.97

Έδρα CleverCareer: Γληνού Δημ. 38, 32200 Θήβα, Βοιωτία, Ελλάδα | T. +302262302619 | K. +306977702872

gmail: ioannatriperina

www.clevercareer.gr

Υπηρεσίες | Βιογραφικό | Άρθρα | Επικοινωνία

Χαιρόμαστε να συνδεθούμε μαζί σας