Ψυχικό Τραύμα, Ι. Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc. MSc. CleverCareer

Η Ψυχολόγος Ι. Ν. Τριπερίνα παρέχει ολοκληρωμένες ψυχολογικές υπηρεσίες για την αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος.

Μια ατέλεια δεν έχει θέμα.
Μια πληγωμένη ατέλεια περιποιείται το τραύμα της στην ψυχολογική θεραπεία. Κι έτσι, βρίσκει το δρόμο της. Ο δρόμος είναι η θεραπεία.
Ποιος είναι θεραπευμένος;
Ο ελεύθερος, ο μετανοημένος (εκείνος που έχει αλλάξει νου, δηλαδή τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς), ο μεταμορφωμένος άνθρωπος.

Στην ψύχωση ο άνθρωπος νιώθει πληγωμένος, εγκαταλειμμένος, τραυματισμένος. Δεν ζει στο εδώ και τώρα, αλλά στο φαντασιακό μέλλον που έχει κατασκευάσει, ενώ ταυτόχρονα έχει κολλήσει σε ζητήματα ή σκηνές του παρελθόντος στα οποία έχει δώσει δραματική ένταση. Είναι χαμένος στο λαβύρινθο της σκέψης, των συναισθημάτων και των παρορμήσεών του. Είναι αποδιοργανωμένος και αποπροσανατολισμένος, και αισθάνεται σύγχυση, τρόμο, αβεβαιότητα. Το περιβάλλον του (συμπεριλαμβανομένης και της αρχικής προσπάθειας αναζήτησης θεραπείας), το νιώθει απειλητικό. Η ψυχική οδύνη που βιώνει είναι μεγάλη.

Η ψυχολόγος βοηθάει:

Αναγνώριση συμπτωμάτων και συνεπειών

Στην κατανόηση της φύσης των ιδιαίτερων συμπτωμάτων που εκδηλώνει, και στην εφαρμογή των κατάλληλων μηχανισμών διαχείρισής τους ώστε να αποφεύγονται οι δυσμενείς συνέπειες.

Συνεργασία με ψυχίατρο

Στη συνειδητοποίηση και την αποδοχή ότι η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη για την θεραπεία σε συνδυασμό με τη θεραπεία διά του λόγου. Στην ψύχραιμη διαχείριση των παρενεργειών των φαρμάκων.

Οργάνωση καθημερινού προγράμματος

Στον συντονισμό με την πραγματικότητα ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Σχέσεις με τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο

Στην αναθεώρηση των δυσλειτουργικών σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.

Στη βελτίωση της επικοινωνίας και την ανάπτυξη της διεκδικητικότητας.

Συνεργασία με οικογένεια

Στην κατανόηση της ψυχικής διαταραχής και των προβλημάτων που προκαλεί.

Στη διευκόλυνση της επικοινωνίας.

Σε αυτή την προσπάθεια όλοι θα δυσκολευτούν πολύ, θα ματαιώνονται συχνά, θα νιώθουν στάσιμοι ή ότι οπισθοδρομούν, αλλά δεν θα το βάλουν κάτω γιατί ο αγώνας μπορεί να έχει αίσιο τέλος: μια λειτουργική -ικανοποιητική και αποδοτική- ζωή (φιλία, εργασία, γάμος, παιδιά).

Βοήθεια προς το συγγενικό περιβάλλον:

Έχετε να βοηθήσετε έναν άνθρωπο που έχει ιδιαίτερες ανάγκες και για αυτό χρειάζεστε ψυχοεκπαίδευση και συναισθηματική υποστήριξη. Το βασικότερο είναι να καλλιεργήσετε μαζί του σχέση εμπιστοσύνης. Ακούστε με προσοχή και σεβασμό αυτό που σας λέει.

Μην κάνετε συνεχώς παρατηρήσεις και μην δίνετε συνεχώς συμβουλές. Μην απαιτείτε να συμπεριφέρεται όπως θα θέλατε ή όπως θα έπρεπε. Μην τον σχολιάζετε πίσω από την πλάτη του.

Μην έχετε μεγάλες απαιτήσεις. Είναι φυσικό να φέρεται σαν μικρό παιδί. Μη δείχνετε λύπηση. Μην παίρνετε προσωπικά την επιθετικότητα που σας εκδηλώνει. Εκφράστε τη διαφωνία σας, την άποψή σας (μη λέτε συνέχεια ναι). Οι συνομιλίες σας να είναι απλές και σύντομες. Δείξτε σεβασμό στην άποψή του και διαπραγματευτείτε. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και σύγκρουση. Μάθετε να αντέχετε τη σύγκρουση ως την αναστάτωση στην οποία θα μπορέσετε να ορθοποδήσετε. Μην τον πιέζετε να βελτιωθεί γρήγορα. Ενθαρρύνετέ τον να αναλάβει πρωτοβουλίες. Έχετε επίβλεψη των ευθυνών που έχει αναλάβει (πχ. φάρμακα, κλπ.). Βοηθήστε τον ώστε να μην νιώθει αποτυχημένος ή λιγότερο ικανός από τους άλλους. Μην κατηγορείτε τη στάση του.

Συνειδητοποιήστε ότι χρειάζεται χρόνο για την ψυχική του υγεία όπως θα χρειαζόταν χρόνο για τη σωματική του υγεία.

Είναι δύσκολο να συμβιώνει κάποιος με έναν άνθρωπο που αντιμετωπίζει πρόβλημα ψυχικής υγείας και είναι αναπόφευκτο ο ίδιος να νιώθει φόβο, απογοήτευση, θυμό, θλίψη κλπ. Προσπαθήστε να κάνετε υπομονή και να διατηρείτε την ψυχραιμία όπως και την ελπίδα ότι θα τα καταφέρετε.

Κάνετε αποκλειστικά μαζί του μία δραστηριότητα που ευχαριστεί και τους δυο σας.

Για να τον πείσετε να επισκεφθεί τους ειδικούς ψυχικής υγείας χρειάζεται να του μιλήσετε στη δική του γλώσσα. Για παράδειγμα: ο ειδικός θα σε βοηθήσει να απαλλαγείς από τις αρνητικές ενέργειες που σε εξουθενώνουν και να αντιμετωπίσεις αυτούς που σε απειλούν. Άνθρωποι εμπιστοσύνης μπορούν να μεσολαβήσουν για να τον παρακινήσουν.

Ο κόσμος της καθημερινής ζωής είναι ένας προνομιακός κόσμος, όπου όλα πάνε καλά. Οι άνθρωποι το επιβεβαιώνουν διαρκώς ο ένας στον άλλο:

Όταν κάποιος ξεφύγει από αυτό το καθησυχαστικό πλαίσιο, επειδή "δεν είναι καλά", τότε αποτελεί μέρος ενός άλλου κόσμου. Το πέρασμα της πόρτας ενός νοσοκομείου, η επίσκεψη στο σπίτι που πενθεί, η είσοδος σε χώρο όπου έχει συμβεί κάτι δραματικό, είναι το όριο ανάμεσα στην προνομιακή κοινότητα και στη θλιβερή διαφορετικότητα, το όριο δύο κόσμων που είναι αποξενωμένοι μεταξύ τους. Οι έρευνες του Kleck (1968) έδειξαν ότι μπροστά σε ένα άτομο με αναπηρία αυξάνεται η κινητική ακαμψία και ο κινητικός έλεγχος, μειώνεται η λεκτική έκφραση, τα χαμόγελα γίνονται πιο σπάνια, τηρείται μεγαλύτερη φυσική απόσταση και η αποχώρηση γίνεται πολύ πιο σύντομα. Τα ευρήματα αυτά δεν αφορούν μόνο ορατές αναπηρίες, αλλά κάθε πρόσωπο που έχει χτυπηθεί από τη μοίρα ή έχει πέσει θύμα των περιστάσεων και διαχέει άθελά του άγχος και δυσφορία στους γύρω του.

Η απλοϊκή θεωρία του δίκαιου κόσμου (Lerner, 1970, Lerner et al., 1976) πρεσβεύει ότι κάθε άνθρωπος είναι άξιος της μοίρας του. Αυτή η αντίληψη, ως μηχανισμός ψυχικής άμυνας, διασώζει από το άγχος αυτόν που "είναι καλά", αλλά επιβαρύνει βάναυσα αυτόν που "δεν είναι καλά", και, αποκλείοντας κάθε αλτρουισμό, του στερεί τη βοήθεια που χρειάζεται.

Σύμφωνα με τον Rime (2019) η απόσταση, που τηρείται ανάμεσα σε αυτούς που είναι καλά και στους άλλους, οφείλεται στο φάντασμα της ευαλωτότητας ("θα μπορούσα να το πάθω κι εγώ, και δεν το θέλω, δεν το αντέχω"), στην άγνοια ("δεν ξέρω πώς να φερθώ, όσο κι αν θέλω να βοηθήσω") και στην αποξένωση ("δεν ανήκω σε αυτόν τον άλλο κόσμο").

Η επιστήμη της ψυχολογίας προσπαθεί να συμβάλλει στη βελτίωση της κοινωνικής επικοινωνίας για έναν κόσμο με περισσότερη επίγνωση και ενσυναίσθηση, αποδοχή του διαφορετικού και αλληλεγγύη, για έναν κόσμο με λιγότερες προκαταλήψεις και στερεότυπα. Το έργο μου είναι προς αυτή την κατεύθυνση.

Ήδη μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο οι έρευνες (Cannon, 1943, Frank, 1957), αλλά και πρόσφατες έρευνες (Rime et al. 2003) κατέδειξαν ότι οι άνθρωποι που βιώνουν την οδύνη, "χτυπημένοι από τη μοίρα", όπως συνηθίζουμε να λέμε, είτε ως ασθενείς κάποιας πάθησης, είτε ως θύματα κάποιας καταστροφής, έχουν ανάγκη από τη σύσφιξη των κοινωνικοσυναισθηματικών δεσμών τους. Αυτό όμως που συναντούν ως ανταπόκριση στην ανάγκη τους είναι η άρνηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός.

Πώς εξηγείται αυτό το παράδοξο φαινόμενο σε μια κοινωνία που διατυμπανίζει τα ανθρωπιστικά της ιδεώδη;

Οι άνθρωποι πασχίζουν να ξεχάσουν αυτό που τους υπενθυμίζουν εκείνοι που βιώνουν ασθένεια ή καταστροφή: ότι είμαστε όλοι ευάλωτοι, ότι η ανθρώπινη φύση δεν είναι άτρωτη. Η αποστασιοποίηση και η απομάκρυνση είναι τρόποι διάσωσης από το άγχος ότι μπορεί να συμβεί και σε αυτούς. Μάλιστα όσο πιο κοντινή είναι η συγγένεια ανάμεσα σε αυτόν που διέρχεται ένα οδυνηρό στάδιο και στον άλλο που απομακρύνεται, τόσο πιο έντονη είναι η υπενθύμιση της ευαλωτότητας από ό,τι είναι στην περίπτωση ενός αγνώστου, ή ενός μακρινού συγγενή ή φίλου. Επίσης, όσο πιο έντονη είναι η αρνητική κατάσταση κάποιου, τόσο μεγαλύτερη είναι η απόρριψη από τους οικείους του παρά από τους ξένους. Το βάρος της απόρριψης που βιώνει ο πάσχων είναι τεράστιο και η συνθήκη κοινωνικού αποκλεισμού που ζει είναι ανυπόφορη, γιατί αυτό που ο ένας το έχει ανάγκη, ο άλλος το ματαιώνει βάναυσα.

Από αυτό το εύρημα εξαιρούνται οι άνθρωποι της στοργής.

Στο δίκτυο των κοινωνικών σχέσεων χρειάζεται να διακρίνουμε εκτός από τους κοντινούς και τους μακρινούς ανθρώπους, μια τρίτη κατηγορία, αυτή των ανθρώπων που τους ενώνουν συναισθήματα στοργής. Η μετααναλυτική επισκόπηση των Collins & Miller (1994) έδειξε ότι όσο περισσότερο κάποιος πομπός εκμυστηρεύεται τα εσώψυχά του (προσωπικά θέματα), τόσο περισσότερο αυτός που τον ακούει, ο δέκτης, εκφράζει τη στοργή του, αλλά και ο πομπός νιώθει στοργή για το δέκτη. Οι άνθρωποι λοιπόν που έχουν νιώσει στοργή μεταξύ τους στα πλαίσια της κοινωνικής επικοινωνίας τους, όταν ο ένας εξ αυτών βρεθεί σε οδυνηρή κατάσταση, θα σπεύσουν να του συμπαρασταθούν και να τον εντάξουν κοινωνικά.

Η μελέτη και η εμπειρία της ψυχολογίας του ανθρώπου ως σήμερα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων, δεν υπάρχουν κακοί άνθρωποι, αλλά κακές συμπεριφορές. Επίσης, γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι δεν γίνονται καλύτεροι όταν τους απορρίπτουμε, τους κατακρίνουμε, ούτε καν όταν τους επισημαίνουμε τα αρνητικά τους στοιχεία, αλλά όταν τους αποδεχόμαστε όπως είναι.

Τι κάνουμε, τότε, στην περίπτωση που εμφανίζεται μια κακή συμπεριφορά; Σίγουρα αυτή η συμπεριφορά δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος που τη διέπραξε είναι κακός. Σε αυτό το σημείο αντιλαμβανόμαστε πόσο γενικές, περιοριστικές και ασαφείς είναι οι λέξεις «καλός» και «κακός», τόσο που να μην χρησιμεύουν στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε και να διευθετήσουμε τις σχέσεις μας. Στην περίπτωση μιας συμπεριφοράς που μας προξένησε βλάβη, πρώτα από όλα θα αναζητήσουμε να βρούμε ελαφρυντικά στοιχεία σε εκείνον που την έκανε:

Μήπως πρόκειται περί έλλειψης ικανότητας να κάνει αυτό που ήταν αναμενόμενο; Η ανικανότητα είναι κάτι εγγενές, δεν μπορούμε να περιμένουμε από κάποιον να κάνει κάτι που δεν έχει την ικανότητα να το κάνει.

Μήπως πρόκειται περί έλλειψης δεξιότητας; Η αδεξιότητα είναι φυσική, αλλά επιδέχεται εκπαίδευσης και ανάπτυξης. Δεν εξυπακούεται όμως αυτόματα ότι κάποιος έχει δεχτεί αυτή την εκπαίδευση ή ότι είχε την ευκαιρία να αναπτύξει τη δεξιότητα που ένας άλλος την έχει ήδη αναπτύξει. Ακόμα και η προσπάθεια να κάνουμε το καλό μπορεί να μας κάνει νευρικούς και η νευρικότητα να μην μας επιτρέπει εν τέλει να λειτουργήσουμε όσο καλά επιδιώκουμε.

Μήπως πρόκειται περί συναισθηματικής διαταραχής; Η συναισθηματική διαταραχή οδηγεί σε άσχημες, ακατάλληλες συμπεριφορές. Η παρορμητική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα μιας εσωτερικής έντασης που μπορεί να μην αναγνωρίζουμε άμεσα πού οφείλεται, αλλά μας κάνει να ξεσπάμε με έναν ακατάλληλο τρόπο. Δύσκολα συναισθήματα όπως ο θυμός, η ζήλια, η απογοήτευση, η μοναξιά μπορεί να μας οδηγούν σε συμπεριφορές που δεν συνάδουν με την αγάπη που νιώθουμε για τον ίδιο άνθρωπο. Βλέπετε, τα συναισθήματα μπορούν να συμβαίνουν παράλληλα. Νιώθουμε αγάπη, αλλά ταυτόχρονα νιώθουμε και θυμό, οπότε ο θυμός μπορεί να γίνει αφορμή να οδηγηθούμε σε μια κακή πράξη, χωρίς να αναιρείται η αγάπη. Ένα παλιό ψυχικό τραύμα, που έχουμε ξεχάσει ή που συνέβη πριν αποκτήσουμε συνείδηση και μνήμη, μπορεί να «ξυπνήσει» με μια φαινομενικά άσχετη αφορμή και να μας οδηγήσει σε κακή συμπεριφορά. Όλα αυτά τα παραδείγματα είναι διαταραχές του συναισθήματος, συναισθηματικές καταστάσεις που δεν είχαμε την εμπειρία ή τη δυνατότητα να επεξεργαστούμε έγκαιρα, πριν μας οδηγήσουν στις κακές συμπεριφορές και σε αναπόφευκτα δυσμενή αποτελέσματα.

Η συναισθηματική διαταραχή και η έλλειψη ικανοτήτων και δεξιοτήτων είναι παράγοντες όχι για να απορρίψουμε αλλά για να αποδεχτούμε μια κακή συμπεριφορά, για να την αγκαλιάσουμε ώστε να βρει ασφαλές περιβάλλον να αλλάξει, να γίνει καλύτερη.

Ξέρω πόσο δύσκολο ή ακόμα και ανεφάρμοστο σάς ακούγεται αυτό… Συνηθίσαμε να βλέπουμε να διώχνουν το κακό με το κακό (και να μην φεύγει, αλλά να πολλαπλασιάζεται). Συνηθίσαμε να ακούμε την κατάκριση, την κατηγορία. Συνηθίσαμε την απαίτηση ότι το κακό πρέπει να εξοστρακιστεί για να μείνει το καλό όπως του αξίζει. Όμως, ποιος είναι αυτός που κρίνει; Ποιος είναι ο «καλός»; Πόσο και γιατί είναι «κακός» κάποιος; Κρατάω μικρό καλάθι. Δεν ξέρω πάντα αρκετά. Ξέρω ότι αυτό που βλέπω είναι η κορυφή του παγόβουνου, αλλά από κάτω το μέγεθος είναι πάρα πολύ μεγαλύτερο. Αφήστε που υπάρχει και η συγχώρεση…

Ψυχικά τραυματισμένος από το διαζύγιο των γονιών του, ως ενήλικας πλέον, έχει ανάγκη να ανακαλύψει πώς επηρεάζει ο τρόπος που διαχειρίστηκε τα συναισθήματά του για την απώλεια της οικογένειας και της ασφάλειας, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις συντροφικές σχέσεις. Κι ανακαλύπτει μέσα από την ενδοψυχική αναζήτησή του ότι μια πεποίθηση η οποία έχει εγγραφεί στο ασυνείδητό του είναι ότι η δέσμευση και η οικειότητα ταυτίζεται με τον πόνο (όπως στο γάμο των γονιών του). Βασιζόμενος σε αυτή την πεποίθηση έχει αποφύγει σχέσεις δέσμευσης και αφοσίωσης σε μια ασυνείδητη προσπάθεια να διασωθεί από τον πόνο. Έτσι επέλεξε να ξεπεράσει το τραύμα, αλλά κι έτσι συντηρεί και αναπαράγει το τραύμα. Μέχρι την ώρα που η ανακάλυψη του μηχανισμού, τον διευκολύνει να επαναπροσδιορίσει τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα για την απώλεια της οικογένειας και να δώσει νέα προοπτική στη διαμόρφωση των συντροφικών του σχέσεων.

Κι αν ο λόγος που τον οδήγησε στην ψυχολόγο ήταν η δυσκολία στις συντροφικές σχέσεις, ξετυλίγοντας το κουβάρι του τραύματος, φτάνει στην αρχή του. Η μετάθεση των συνειδητών και ασυνείδητων γονικών συγκρούσεων από τους γονείς σε εκείνον, που συνδέεται με προβολή των δικών τους εκτιμήσεων (πχ. η μάνα μου με έβλεπε σαν να είμαι ο πατέρας μου), παρεμπόδισε την αναγκαία ταύτιση του γιου με τον πατέρα του. Έτσι, ο γιος στράφηκε σε άλλου είδους ταυτίσεις (πχ. με κινηματογραφικούς ήρωες), που τον αποξένωσαν από τον ίδιο του τον εαυτό. Η αιμομικτική φαντασίωση ενός παιδιού που επιθυμεί να αποκλείσει τον ένα γονιό για να μπορέσει να κατακτήσει τον άλλο, πραγματώνεται με το διαζύγιο, προκαλώντας στο παιδί άλλοτε αίσθηση παντοδυναμίας, άλλοτε συναισθήματα ενοχής κι άλλοτε έλλειψη νοήματος. Τώρα έχει έρθει αντιμέτωπος με αυτές τις αισθήσεις, τα συναισθήματα και το υπαρξιακό κενό για να τα αφήσει να αλλάξουν βρίσκοντας νέα νοήματα.

Ιωάννα Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc MSc

αρ.αδείας: 3750/19.5.97

Έδρα CleverCareer: Γληνού Δημ. 38, 32200 Θήβα, Βοιωτία, Ελλάδα | T. +302262302619 | K. +306977702872

gmail: ioannatriperina

www.clevercareer.gr

Υπηρεσίες | Βιογραφικό | Άρθρα | Επικοινωνία

Χαιρόμαστε να συνδεθούμε μαζί σας