Ψυχολογικές Διαταραχές - Κατανόηση και Αντιμετώπιση, Ι. Ν. Τριπερίνα, Ψυχολόγος BSc. MSc.

Ψυχολογικές Διαταραχές - Κατανόηση και Αντιμετώπιση

Η Ψυχολόγος Ι. Ν. Τριπερίνα παρέχει ολοκληρωμένες ψυχολογικές υπηρεσίες για την προαγωγή της ψυχικής υγείας: πρόληψη, εκτίμηση και αξιολόγηση, υποστήριξη, αντιμετώπιση, ενδυνάμωση, ψυχοεκπαίδευση, συμβουλευτική, coaching, θεραπεία, αξιολόγηση αποτελεσμάτων, για ψυχολογικές διαταραχές του συναισθήματος, της προσωπικότητας, της συμπεριφοράς, όπως το άγχος, ο πανικός, οι φοβίες, ο ιδεοψυχαναγκασμός, το μετατραυματικό στρες, η κατάθλιψη, διπολικές, ταυτότητας, σωματομορφικές, ψυχοδιατροφικές, οριακές κ.α.

Εδώ διαβάζετε την επιστημονική έρευνα και την επαγγελματική εμπειρία όπως αποτιμάται στο έργο της ψυχολόγου.

Υποστηρίζοντας την οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος.

Η καλύτερη ατομική θεραπεία δεν έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα αν ο θεραπευόμενος ζει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον επικριτικό, αρνούμενο να αποδεχτεί αυτό που συμβαίνει (αρνητικά προκατειλημμένο), ή έντονα φοβικό και ενοχικό για αυτό που συμβαίνει. Ακόμα κι αν θέλει να βοηθήσει, τις περισσότερες φορές δεν ξέρει πώς να βοηθήσει. Εξάλλου, η διαχείριση της ψυχικής διαταραχής στο οικογενειακό περιβάλλον είναι δύσκολη υπόθεση, η οποία επιβαρύνει συναισθηματικά όσους την έχουν αναλάβει (burnout). Για αυτό το λόγο είναι σημαντική η ψυχοεκπαίδευση των μελών της οικογένειας για την προάσπιση και της δικής τους ψυχικής υγείας. Η ψυχοεκπαίδευση γίνεται μετά την αξιολόγηση των ιδιαίτερων αναγκών της οικογένειας.

Η αποδιοργάνωση του ανθρώπου που πάσχει, αποδιοργανώνει και την οικογένειά του, τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Για αυτό η οικογένεια του ψυχικά πάσχοντος έχει ανάγκη από
- υπεύθυνη ενημέρωση, για να κατανοήσει την ψυχική διαταραχή και τις σύγχρονες θεραπείες,
- ψυχοεκπαίδευση, για να αποκτήσει δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, διαχείρισης κρίσεων κλπ.,
- συναισθηματική υποστήριξη, για να αντέξει και να αντιμετωπίσει τη ματαίωση, την απογοήτευση, την ενοχή, την ντροπή, το άγχος, το φόβο, το θυμό, τη θλίψη... όλο το συναισθηματικό βάρος που συνήθως κουβαλά βουβά.

Αντιλήψεις όπως ότι οι ψυχικά πάσχοντες χρησιμοποιούν τα συμπτώματά τους για να πετύχουν αυτό που θέλουν, δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο επίρριψης ευθυνών που είναι αδιέξοδος.

Μερικές απλές ψυχοεκπαιδευτικές συμβουλές για τους συγγενείς ψυχικά πασχόντων:
Φροντίστε τον εαυτό σας. Μην εστιάζετε στο πρόβλημα και μην ασχολείστε συνέχεια ή μόνο με αυτό, είτε ενοχικά είτε με αυτοθυσία.
Ανακαλύψετε τις αιτίες και τις πηγές των πιέσεων από τις οποίες εσείς οι συγγενείς υποφέρετε.
Μάθετε να προσαρμόζεστε στις αλλαγές, να μπορείτε να βλέπετε τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Ο τρόπος ζωής, η κουλτούρα και η αντίληψη ως παράγοντες εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.
Στη σύγχρονη εποχή θα ήταν αφέλεια να πιστεύουμε ότι οι ψυχικές διαταραχές είναι ανεξάρτητες από τον τρόπο ζωής μας. Η διαταραχή ελλειματικής προσοχής προστέθηκε στο DSM (διαγνωστικό στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας) το 1980, την εποχή που τα παιδιά άρχισαν να βομβαρδίζονται με ερεθίσματα από οθόνες. Η τεχνολογία μέσα στον τρόπο ζωής μας διαμορφώνει τη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά των παιδιών.
Η κουλτούρα, επίσης, διαφοροποιεί το γενεσιουργό πλαίσιο των διαταραχών. Σε πολλές δυτικές κοινωνίες οι άνθρωποι συνηθίζουν να θεωρούν την κατάθλιψη και το άγχος ως χημική ανισορροπία, και αυτό τους οδηγεί να αναζητούν φαρμακευτική βοήθεια. Αλλά στις κοινωνίες της ανατολής το άγχος και η κατάθλιψη θεωρούνται περισσότερο απόρροια κοινωνικών, πνευματικών ή οικογενειακών προβλημάτων, έτσι οι άνθρωποι μπορεί να ζητήσουν ψυχοθεραπεία, πνευματική βοήθεια, ή να βρουν τρόπους για την επίλυση οικογενειακών συγκρούσεων.
Τέλος, η αντίληψη καθορίζει την ένταση και την εξέλιξη των σωματικών συμπτωμάτων. Οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν για παράδειγμα, ελαφριούς πονοκεφάλους που τους ξεχνούν. Εκείνοι που ερμηνεύουν αυτούς τους πονοκεφάλους σαν κάτι τρομερό που τους συμβαίνει, σαν την αρχή ενός δραματικού επεισοδίου, δίνουν πολλή προσοχή στον πονοκέφαλο και πανικοβάλλονται, επηρεάζοντας έτσι το συναίσθημα και τη συμπεριφορά τους, ολισθαίνοντας μέσα στον φαύλο κύκλο της ψυχοσωματικής ασθένειας.
Τις σκέψεις μας εμπνέει ο Αμερικανός συγγραφέας που γράφει ότι "Η Αμερική εξάγει τα ψυχοφαρμακευτικά της σκευάσματα με τη βεβαιότητα ότι οι βιοϊατρικές γνώσεις θα ανακουφίσουν τον πόνο και το στίγμα των ψυχικών ασθενειών, αρχίζοντας πλέον να καταλαβαίνει πώς ο πολιτισμός της διαμορφώνει σε παγκόσμιο επίπεδο και μερικές φορές δημιουργεί τις ψυχικές ασθένειες της σύγχρονης εποχής" (Watters, 2010).

Η συμπόνια για τον πόνο που φαίνεται και η επιφύλαξη για τον αόρατο πόνο είναι μια προκατάληψη που θα αλλάξει όταν αναγνωρίσουμε ότι και τα δύο μπορεί να πονάνε εξίσου τον άνθρωπο που τα βιώνει.

"Επειδή δεν φαίνεται, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει".

Για την καταπολέμηση του στίγματος (στερεότυπα, προκαταλήψεις, διακρίσεις) της ψυχικής διαταραχής.

Στην εποχή μας τουλάχιστον ένας στους πέντε θα βιώσει μια ψυχική διαταραχή κάποια στιγμή στη ζωή του, ανεξάρτητα από ηλικία, μορφωτικό επίπεδο και επάγγελμα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν έχουν ιδέα με πόσους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές συναναστρέφονται καθημερινά, καθώς η ψυχική ασθένεια είναι αόρατη. Τα αίτια μπορεί να οφείλονται σε γενετικούς παράγοντες, περιβαλλοντικούς παράγοντες ή την κατάχρηση ουσιών. Το στερεότυπο της ψυχικής ασθένειας είναι η επικινδυνότητα, η επιθετικότητα, το απρόβλεπτο των αντιδράσεων, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι. Κάθε ψυχική διαταραχή έχει το δικό της προφίλ και μπορεί να αντιμετωπιστεί με κάποιον επιστημονικά ενδεδειγμένο τρόπο. Έχει μετρηθεί σε επιστημονικές έρευνες ότι η πιθανότητα διάπραξης αξιόποινης πράξης από τους ψυχικά πάσχοντες δεν είναι καθόλου μεγαλύτερη από ό,τι στο γενικό πληθυσμό (Tenety & Kiselica 2000).

Από την άλλη, ψυχική υγεία δεν είναι η απουσία ασθένειας. Είναι η ικανότητα προσαρμογής, η αυτογνωσία, η αίσθηση σκοπού, η ικανότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, η ανάληψη πολλαπλών κοινωνικών ρόλων, η ανθεκτικότητα στις ψυχοπιεστικές συνθήκες, η επίλυση προβλημάτων, η επίτευξη στόχων, η μάθηση, η δημιουργικότητα κλπ.

Όλοι οι άνθρωποι νιώθουν κάποια στιγμή μελαγχολία, ή υπερβολικό ενθουσιασμό, ή εκνευρισμό χωρίς σοβαρό λόγο, ή νιώθουν ότι τα πάντα είναι εναντίον τους και δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Η συχνότητα και η ένταση αυτών των συναισθημάτων βάζει το "όριο" ανάμεσα στους υγιείς και τους ψυχικά πάσχοντες, κατατάσσοντας τους πρώτους στους περισσότερο λειτουργικούς και τους δεύτερους στους λιγότερο λειτουργικούς ή υπό όρους λειτουργικούς σε διαβάθμιση με πολύ μεγάλες διαφοροποιήσεις.

Ανάμεσα στην ψυχική υγεία και στην ψυχική ασθένεια είναι δυσδιάκριτα τα όρια και υπάρχει ευρύς χώρος για αλληλοεπικάλυψη. Σε κάθε μια από αυτές τις δύο καταστάσεις, που δεν είναι απόλυτα οριοθετημένες, υπάρχουν δυνατότητες και αδυναμίες.

Tenety, M. & Kiselica, M. S. (2000). Working with mental health advocacy groups.

Counselors, clients, & community (pp. 139-145). Greensboro, NC: CAPS Publications.

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο, που εκδίδεται από την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία με καθολική ισχύ και προσδιορίζει τα κριτήρια για την ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών, έχει αναθεωρηθεί επτά φορές από το 1952 ως το 2013, ενώ κατηγορήθηκε μετά την τελευταία του έκδοση ότι δημιουργεί χρόνο με το χρόνο νέες διαταραχές, για να υπάρχουν νέες διαγνώσεις και μια ατελείωτη ουρά από πελάτες, καθώς επίσης ότι η βιομηχανία ψυχοφαρμάκων έχει επηρεάσει ανάρμοστα το περιεχόμενό του. Αναλόγως και το ICD του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Στην αντίπερα όχθη ακούγονται εναλλακτικές φωνές από πολύ παλιά. Ο ψυχίατρος Ντ. Κούπερ, πατέρας του αντιψυχιατρικού κινήματος που γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, πίστευε ότι οι λεγόμενες ψυχικές ασθένειες, ήταν αποτέλεσμα της συνεχούς καταπίεσης που υφίστανται τα άτομα μέσα στην οικογένεια και αργότερα στο σχολείο, στην εκκλησία και στους άλλους κοινωνικούς θεσμούς, που δεν επιτρέπουν την ελεύθερη έκφραση επιθυμιών και συναισθημάτων και εμποδίζουν τη δημιουργικότητα, την αυτονομία και την αυτοπραγμάτωση των ατόμων, προς όφελος πάντοτε της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Κι ενώ φαίνεται ότι βασίλευσε τα τελευταία χρόνια η βιολογική θεώρηση της συμπεριφοράς και του συναισθήματος (γενετικά αίτια διαταραχών που συνδέονται με εγκεφαλικές βλάβες όπου οι χημικές ουσίες του εγκεφάλου βρίσκουν το φαρμακευτικό συμπληρωματικό ισοδύναμο), η ολιστική προσέγγιση φέρνει στο προσκήνιο στις μέρες μας την ισορροπημένη προσοχή ανάμεσα στα βιολογικά δεδομένα από τη μια και στο ατομικό ιστορικό, τη δυναμική της οικογένειας, την κατανόηση της ζωής του ανθρώπου από την άλλη.

Ριζοσπαστική, ανατρεπτική, επαναστατική η επιστήμη της Ψυχολογίας: συνοδεύει τον άνθρωπο στο ταξίδι της αμφισβήτησης, της έρευνας και της αναδόμησης της πραγματικότητας για ό,τι συμβαίνει μέσα μας, ανάμεσά μας, στον κόσμο μας. Τολμά να ασχοληθεί με τα συναισθήματα, τα σύνθετα μοτίβα αλλαγών που περιλαμβάνουν φυσιολογικά ερεθίσματα, αισθήματα, γνωστικές διαδικασίες και συμπεριφορικές αντιδράσεις ως ανταπόκριση σε καταστάσεις που έχουν προσωπική σημασία.

Τα δύσκολα συναισθήματα που δεν γίνονται αποδεκτά, δεν εκφράζονται, δεν βιώνονται ή απορρυθμίζονται μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθηματικές διαταραχές. Σε αυτές συγκαταλέγουμε όσες διαταραχές η εμπειρία και η ρύθμιση του συναισθήματος παίζει ιδιαίτερο ρόλο, όπως: αγχώδεις, καταθλιπτικές, διπολική, ιδεοψυχαναγκασμός, μετατραυματικό στρες, σωματόμορφες, διασχιστικές, διατροφικές, οριακή.

Το μοντέλο της τριπλής ευαλωτότητας του David Barlow (2000, 2002) αναφέρεται σε τρεις αιτιολογικούς παράγοντες των συναισθηματικών διαταραχών:

Γενική βιολογική ευαλωτότητα (προδιάθεση κληρονομικότητας, μη ειδική γενετική συνεισφορά στην ανάπτυξη του νευρωτισμού).

Γενική ψυχολογική ευαλωτότητα (μειωμένη αίσθηση ελέγχου: χαμηλή αυτοεκτίμηση, τάση για έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό).

Ειδική ψυχολογική ευαλωτότητα (στρεσσογόντα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή, μεμαθημένες εμπειρίες για το τι είναι επικίνδυνο).

Δυσλειτουργικά Χαρακτηριστικά Προσωπικότητας

Ποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας προκαλούν δυσκολία στον ίδιο τον άνθρωπο λόγω του τρόπου σκέψης και των συναισθημάτων που βιώνει, καθώς επίσης προκαλούν δυσκολίες στις σχέσεις με τους άλλους και αναποτελεσματικότητα στη διαχείριση του περιβάλλοντος κόσμου;

Αναφέρονται οι τρεις κατηγορίες που περιλαμβάνουν η κάθε μία χαρακτηριστικούς δυσλειτουργικούς τύπους προσωπικότητας με τα κύρια γνωρίσματά τους.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, αλλά σε ποιο βαθμό και ποια από αυτά, μεμονωμένα ή συνδυαστικά, σε ποιες περιστάσεις-συνθήκες και με ποια συχνότητα εμφανίζονται, σε ποια δυναμική σχέσεων και τι είδους προβλήματα δημιουργούν στον εαυτό, στις σχέσεις με τους άλλους και στη σχέση με τον κόσμο, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που καθορίζουν το μέγεθος της δυλειτουργίας.

Η ψυχολογική παρέμβαση, άλλοτε υποστηρικτική (διευκολύνοντας και συμβουλεύοντας για τη διαχείριση των σχέσεων και την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων), και άλλοτε αποκαλυπτική (αναδεικνύοντας το βάθος των συναισθημάτων και των σκέψεων), βοηθούν ουσιαστικά στην θετική καλλιέργεια της προσωπικότητας.

Αποφευκτική: κοινωνική αναστολή, αίσθηση ανεπάρκειας, υπερευαισθησία στην αρνητική κριτική, μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες

Παθητικοεπιθετική: παθητικότητα, παράπονα, γκρίνια, αναβλητικότητα, απέχθεια για εξουσία, εχθρικότητα με ενοχές

Εξαρτητική: ανάγκη φροντίδας, φόβος εγκατάλειψης, υποταγή, αποφυγή συγκρούσεων, θυματοποίηση, ευαλωτότητα στην κακοποίηση και στη χειραγώγηση, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων

Ιδεοψυχαναγκαστική: κανόνες, προγράμματα, λίστες και τάξη, τελειοθηρία, αφοσίωση στην εργασία και παραμέληση κοινωνικής ζωής, ανάγκη ελέγχου, μιζέρια και ενδιαφέρον για συγκέντρωση χρημάτων

Καταθλιπτική: απαισιοδοξία, ανηδονία, δέσμευση στο καθήκον, αυτοκαταστροφικότητα, αμφιβολία εαυτού

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΤΗΤΑ

Αντικοινωνική: επιθετικότητα, εξαπάτηση, χειριστικότητα, καταπάτηση δικαιωμάτων άλλων, ανάληψη ρίσκου, παρόρμηση, χωρίς μεταμέλεια ή ενοχές, ανευθυνότητα, επίρριψη ευθυνών σε άλλους

Δραματική: υπερβολική συναισθηματικότητα και αναζήτηση προσοχής, θεατρικότητα, υποβολιμότητα (επηρεάζονται εύκολα), επιφανειακότητα, προσκόλληση

Ναρκισσιστική: φαντασιώσεις επιτυχίας, δύναμης, ομορφιάς, αλαζονία, υπεροψία, εξιδανίκευση-υποτίμηση, ανάγκη επιβράβευσης (εύθραυστη αυτοεκτίμηση), συγκρουσιακές, επιφανειακές, σκοπιμότητας σχέσεις, χωρίς ενσυναίσθηση

Οριακή: η εγκατάλειψη εκλαμβάνεται ως απόρριψη και δεν αντέχεται,

εκρήξεις θυμού, παρορμητική συμπεριφορά και σεξουαλικότητα, αυτοτραυματισμοί, διαταραχές όρεξης, έξοδα (ως μάταιες προσπάθειες ανακούφισης),

πολωτική αντίληψη (όλα-τίποτα, καλό-κακό), αλλαγή διάθεσης, αλλαγές ζωής λόγω διαταραχής ταυτότητας, δυσκολία στη ρύθμιση συναισθημάτων (ευερεθιστότητα, θυμός, άγχος, πανικός, απελπισία), αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

Παρανοική: έλλειψη εμπιστοσύνης, επιθετικότητα, καχυποψία, δυσπιστία, ζήλια, χωρίς σχέσεις οικειότητας

Σχιζοειδής: κοινωνική απομόνωση, αδιαφορία στην αρνητική κριτική ή την επιβράβευση, συναισθηματική αδιαφορία

Σχιζότυπη: κοινωνική απομόνωση, αντιληπτικά και γνωστικά προβλήματα, εκκεντρική συμπεριφορά, ιδιορρυθμίες

Θετική Ψυχολογία και Συναισθηματική Ευφυία

Η Θετική Ψυχολογία μελετά, προλαμβάνει και αντιμετωπίζει τις φωτεινές και τις σκοτεινές πλευρές του ανθρώπου, πέρα από την έννοια της διαταραχής. Ενδεικτικά:

Ο Martin Seligman μελετά τις δυνατότητες των ανθρώπων που αφορούν κυρίως σε πέντε σημαντικούς τομείς: ενδοπροσωπικές σχέσεις (συνέπεια μεταξύ συναισθημάτων, αισθημάτων, σκέψεων και συμπεριφορών), διαπροσωπικές σχέσεις (σχέσεις οικειότητας και ενσυναίσθηση), κοινωνικές σχέσεις (συνεργασία, συμμετοχική ηγεσία, κοινωνική ευθύνη), επίτευξη στόχων (προσήλωση, ενθουσιασμός), μάθηση μάθησης (πώς μαθαίνω, δημιουργικότητα).
Ο Del Paulhus μελετά τις αδυναμίες των ανθρώπων, έχοντας εντοπίσει αρχικά τρεις και αργότερα τέσσερις χαρακτηριστικούς τύπους: τους ναρκισσιστές (εγωκεντρικούς), τους μη κλινικά ψυχοπαθείς (αντικοινωνικούς, μεγαλομανείς, παρορμητικούς), τους χειριστικούς (που εκμεταλλεύονται και εξαπατούν), και τους σαδιστές της καθημερινότητας (που αντλούν ευχαρίστηση από το να ταλαιπωρούν τους άλλους). Για τους τύπους αυτούς έχει μεθοδεύσει τη διαγνωστική διάκριση μεταξύ τους, για να διευκολύνει στην πρόληψη (πχ. στην επιλογή προσωπικού) και στην αντιμετώπισή τους (πχ. στην προσωπική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη ομάδων).

Η Θετική Ψυχολογία έχει συνάφεια με τη Συναισθηματική Ευφυία, η οποία όσο υψηλότερη είναι τόσο μεγαλύτερες είναι οι δυνατότητες των ανθρώπων, ενώ όσο χαμηλότερη είναι τόσο μεγαλύτερες είναι οι αδυναμίες τους. Καλλιεργώντας τη συναισθηματική ευφυία, οι Θετικοί Ψυχολόγοι βοηθούν τον άνθρωπο να βοηθήσει τον εαυτό του να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του και να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του.

H Συναισθηματική Ευφυία είναι η δεξιότητα των ανθρώπων να αναγνωρίζουν τα δικά τους καθώς και τα συναισθήματα των άλλων, μέσω των αισθήσεων και των φυσιολογικών λειτουργιών, και να χρησιμοποιούν τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς, με συνέπεια μεταξύ των τριών αλληλεπιδράσεων.

Συναισθηματική ευφυία δεν είναι να εκφράζεις τα συναισθήματά σου. Είναι να ξέρεις πώς, πού, πότε και για ποιο λόγο θα εκφράσεις τα συναισθήματά σου. Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα, ούτε αρνητικά και θετικά. Όλα τα συναισθήματα είναι χρήσιμα.

Ελευθερία είναι η παρόρμηση ή ο αυτοέλεγχος; Πάθος ή λογική; Ο ευέλικτος συνδυασμός τους είναι που καταδεικνύει την ανθρώπινη ευφυία και ωθεί τον άνθρωπο στη δημιουργία, την καινοτομία και την αυθεντικότητα στις σχέσεις.

Τι συμβαίνει μέσα σε μια ψυχολογική σχέση που φέρνει αποτελέσματα

Στα πλαίσια μιας ψυχολογικής σχέσης συντελούνται μια σειρά προσπαθειών που φέρνουν αποτελέσματα, σύμφωνα με ερευνητικές μαρτυρίες (evidence-based),

καθώς επιδιώκουμε την κατανόηση και την αντιμετώπιση των ζητημάτων που σάς απασχολούν από εσάς τους ίδιους:

Ψυχολογία και Βιομετεωρολογία

Η βιομετεωρολογία μέσα από την ψυχολογική μου επιστημονική θεώρηση (και σε συνδυασμό με αυτή) είναι η επιστήμη που μελετά τις καιρικές συνθήκες και τις επιπτώσεις που έχουν στην υγεία. Όσον αφορά στην ψυχική υγεία από τη διεθνή βιβλιογραφία γνωρίζουμε ότι o μουντός, βροχερός και υγρός καιρός, φέρνει θλίψη, κακοκεφιά, αναποφασιστικότητα, υπερευαισθησία, αδυναμία συγκέντρωσης, υπνηλία και γενικώς καταβολή δυνάμεων (σε ποσοστό περίπου 20% του γυναικείου πληθυσμού και 6% του αντρικού, σύμφωνα με την πολυετή έρευνα της ψυχολόγου Μαρί Έντερς Σλέγκερ, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης). Η επίγνωση των αναπόφευκτων επιπτώσεων του καιρού πάνω μας μάς καθιστά σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίζουμε τις καιρικές συνθήκες, διαμορφώνοντας τις συνθήκες υγιεινής διαβίωσης, τη διατροφή, την άσκηση και γενικά τον τρόπο της ζωής μας σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Αν και ο καιρός είναι μη ελεγχόμενος, δεν είμαστε έρμαια του καιρού. Είμαστε σε θέση να λειτουργήσουμε προληπτικά και δραστικά όταν χρειαστεί.

Και η ίσως η στάση μας να βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο...

Να ζούμε και να χαιρόμαστε όλες τις καιρικές συνθήκες, χωρίς φόβους και αποφυγές, είναι από τις λίγες μη ελεγχόμενες εμπειρίες που μπορούμε να βιώσουμε στο σύγχρονο πολιτισμό.

Και στο...

Η ασθένεια είναι μια ευκαιρία να βρίσκουμε το μέτρο. Δεν είμαστε υπεράνθρωποι, είμαστε ευάλωτοι, ευαίσθητοι, ευπαθείς άνθρωποι, που πάσχουμε και πονάμε.

Διαχείριση Κρίσεων

Σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, σε ψυχοπιεστικά γεγονότα, δεν αντιδρούν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο αντίδρασης είναι η ένταση του συμβάντος, η προσωπικότητα του ανθρώπου, η προηγούμενη εμπειρία του σε παρόμοια συμβάντα, η ύπαρξη κοινωνικού δικτύου υποστήριξης, η σωματική υγεία του, το ιστορικό ψυχικής υγείας, το πολιτισμικό υπόβαθρο, η ηλικία του, και η ευαλωτότητά του (πχ. ειδικές ανάγκες, μονογονεικότητα, εγκυμοσύνη, εγκλεισμός, φτώχια κλπ.).

Επίλυση Προβλημάτων

Συναισθηματικών και Διαπροσωπικών
Για να λύσουμε ένα πρόβλημα αναλύουμε τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας και προσδιορίζουμε το σκοπό ρωτώντας «τι θέλω να πετύχω». Έτσι έχουμε τη δυνατότητα να ορίσουμε εκ νέου το πρόβλημα και να απαντήσουμε στο απλό ερώτημα «τίνος είναι το πρόβλημα» που συνήθως έχει καθοριστική σημασία. Δοκιμάζουμε εναλλακτικές δυνατότητες στην προσπάθειά μας να επιλέξουμε την καταλληλότερη. Αναλύουμε επιμέρους βήματα, κατατμίζοντας σε μικρότερα προβλήματα που είναι ευκολότερο να επιλυθούν. Βρίσκουμε τις αναλογίες που έχει το τωρινό μας πρόβλημα με προβήματα άλλων, ευκολότερα προβλήματα, ή προγενέστερα προβλήματα που έχουμε στην εμπειρία μας.

Στρατηγικές Διαχείρισης Προβλημάτων

"Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά. Οδ. Ελύτης".

Θετικές

Ξεκούραση, ισορροπημένη διατροφή, συζήτηση με συγγενείς και φίλους, μοίρασμα ανησυχιών με ανθρώπους εμπιστοσύνης, χαλάρωση, άσκηση, κοινωνική συμμετοχή, επίγνωση και εφαρμογή προηγούμενων στρατηγικών που έχουν αποδειχτεί επιτυχείς, πρακτική και συναισθηματική αντιμετώπιση.

Αρνητικές

Νακρωτικά, αλκοόλ, κάπνισμα, φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή, υπερβολική διάρκεια ή έλλειψη ύπνου, υπερβολική εργασία, κοινωνική απομόνωση και απόσυρση, μειωμένο ενδιαφέρον για προσωπική υγιεινή και φροντίδα, άσκηση βίας, αποφυγές, μοιρολατρία.

Ο Φαύλος Κύκλος

Όταν πάσχουμε και πονάμε (σώμα), φοβόμαστε για το μέλλον (συναίσθημα), και δεν προβαίνουμε σε κινήσεις που μας βοηθάνε (συμπεριφορά), γιατί ναι μεν δεν θέλουμε να πάθουμε κάτι κακό αλλά κι ούτε μπορούμε να υπομείνουμε, να αποδεχτούμε, αυτό που αισθανόμαστε (σκέψεις). Καθώς δεν πράττουμε αυτό που μας βοηθάει αλλά το αντίθετο (αποφευκτική συμπεριφορά), επιβεβαιώνουμε τις αυτοπεριοριστικές μας σκέψεις, εντείνουμε το δυσάρεστο συναίσθημα, ενισχύουμε το σύμπτωμα, την πάθηση, τον πόνο μας (σώμα) και μπαίνουμε στον φαύλο κύκλο. Το ζητούμενο για την ψυχολογία είναι να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο καθώς - με αφορμή ένα σωματικό ερέθισμα - αναγνωρίζουμε, κατανοούμε και διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα, τις σκέψεις (αυτόματες και βαθύτερες) και τη συμπεριφορά μας (η οποία συνήθως συνδέεται με τις σχέσεις μας).

Αντιμετώπιση Φόβου

Όταν φοβάμαι και φοβάμαι το φόβο μου, δεν τον αποδέχομαι, τον κρύβω. Αυτό μπορεί να με κάνει αδρανή, αποξενωμένο, καχύποπτο, υπερπροστατευτικό ακόμα και αυταρχικό, τυραννικό, στις σχέσεις μου με τους άλλους. Αυτό μπορεί να με κάνει να χρειάζομαι προστάτες και σωτήρες ή να αναλαμβάνω ο ίδιος αυτό το ρόλο.

Όταν φοβάμαι και αποδέχομαι το φόβο μου ως ένα φυσικό, ανθρώπινο συναίσθημα, τότε μπορώ να αναμετρηθώ μαζί του. Μπορώ να δοκιμάζω δυνατότητες, να κάνω λάθη, να αναλαμβάνω την ευθύνη για αυτά, να μαθαίνω από αυτά και να αλλάζω, μπορώ να συνεργάζομαι, να κάνω διάλογο, να ακούω, να μιλάω, να εξελίσσομαι.

Όταν υιοθετώ φόβους άλλων, ή κατασκευασμένους και επιβεβλημένους από άλλους φόβους, τότε χρειάζεται να εξετάσω ποιοι εξυπηρετούνται και πόσο έχω πέσει θύμα χωρίς να το καταλάβω: μήπως δεν πρόκειται για δικούς μου φόβους, αλλά για κοινωνικά επιβεβλημένους φόβους, όπως κατευθύνει η μόδα ή η τάση των πολλών;

Αποδοχή Θλίψης

Η θλίψη είναι μέρος μιας ζωής με νόημα. Η αποδοχή της θλίψης δεν βλάπτει. Βλάπτει περισσότερο το να μην τα πηγαίνει καλά κάποιος με τη θλίψη του και να γκρινιάζει ή να παραπονιέται επειδή τη νιώθει.

Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για να τα βρει κανείς με τη θλίψη του:

Μετά από ένα κλάμμα μπορεί να αισθανθεί κανείς ανακούφιση.

Οι θλιμμένοι άνθρωποι διατυπώνουν πιο σαφή και συγκεκριμένα μηνύματα και για αυτό είναι πιο πειστικοί.

Η ήπια θλίψη μπορεί να ενισχύει την ενσυναίσθηση, την ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου.

Η θλίψη δεν επηρεάζει τη διανοητική απόδοση.

Η κακή διάθεση μπορεί να παρακινεί για να ακολουθήσει (κάνοντας κάτι!) η καλή διάθεση.

Άλλο θλίψη κι άλλο κατάθλιψη. Η κατάθλιψη παρασύρει τον άνθρωπο σε μια μαύρη τρύπα, από την οποία χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια για να βγει.

Κι άλλα δεδομένα από την ψυχολογική έρευνα:

Οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα.

Οι άνθρωποι χωρίς κοινωνική υποστήριξη έχουν λιγότερες πιθανότητες να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους.

Ματαίωση: αντιμετωπίζοντάς την

«Δεν την παλεύω!» λένε οι έφηβοι. Και τα παιδιά γκρινιάζουν και παραπονιούνται «Δεν μπορώ, είναι δύσκολο!». Παιδιά, έφηβοι και φυσικά ενήλικοι βιώνουν στη ζωή πολλές ματαιώσεις, που έρχονται ως αποτέλεσμα της αδυναμίας τους οι προσπάθειές τους να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Η ματαίωση μεταδίδει το μήνυμα ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να κάνει κάποιος λίγο περισσότερο ή λιγότερο από το ίδιο, γιατί δεν έχει αποτέλεσμα. Χρειάζεται να βρει τρόπο να κάνει κάτι διαφορετικά, να δοκιμάσει διαφορετικές προσεγγίσεις. Ίσως ακόμα χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει ορθότερα τις ανάγκες και τις επιθυμίες του - τις σκέψεις, τα συναισθήματα που σχετίζονται με αυτές. Και τέλος χρήσιμο είναι να εξασκηθεί στην υπομονή, στον κόπο, στην προσπάθεια, στον αγώνα, γιατί μπορεί κάτι να είναι δύσκολο, αλλά αξίζει να προσπαθήσει κανείς. Μπορεί να δοκιμάσει τον ένα και τον άλλο τρόπο, να μάθει από τα λάθη του και να επαναπροσδιορίσει την τακτική του στην προσπάθειά του να καταφέρει αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία για εκείνον. Η ψυχολογία είναι συνεργάτης σε αυτό τον αγώνα με ψυχοεκπαιδευτικές και υποστηρικτικές παρεμβάσεις, ακόμα και θεραπευτικές σε κάποιες περιπτώσεις. Προγράμματα για την αντιμετώπιση της ματαίωσης έχουν πάρει τον τίτλο "μαθήματα αισιοδοξίας", "μαθήματα ανθεκτικότητας", "αγωγή συναισθηματικής ευφυίας" ή πιο παραδοσιακά "διαχείριση στρες" και αφορούν ενδεικτικά την επίγνωση, την εμψύχωση, την παρακίνηση, την αναζήτηση νοήματος, σκοπού και τον προσδιορισμό στόχων, την τόνωση της αυτοπεποίθησης, και την παροχή εργαλείων διεκδικητικότητας.

Κοινωνική Υποστήριξη

Εάν είστε συγγενής ή φίλος ανθρώπου που αντιμετωπίζει μια κρίση, ένα ψυχοπιεστικό γεγονός, αναγνωρίστε τα όριά σας. Ο ρόλος σας είναι να παρατηρήσετε και να εντοπίσετε το πρόβλημα (απομόνωση, κλάμα, έλλειψη ύπνου, ατημέλητη εμφάνιση, νεύρα, σιωπή, τρέμουλο, δυσκολία αναπνοής...), να ακούσετε με τα αυτιά, τα μάτια και την καρδιά όσα θέλει ο άνθρωπος να μοιραστεί μαζί σας, και να τον παραπέμψετε στην ψυχολόγο, η οποία, ανάλογα με το είδος και την ένταση των δυσκολιών, μπορεί να κάνει παραπομπή σε ψυχίατρο ή νευρολόγο. Το ίδιο χρειάζεται να κάνουν και οι εργαζόμενοι σε θέσεις παροχής βοήθειας σε ανθρώπους, οι εκπαιδευτικοί, ή οι εθελοντές ΜΚΟ. Στις μέρες μας δεν είναι ταμπού. Εξάλλου οι ψυχολογικές υπηρεσίες απευθύνονται στο μέσο φυσιολογικό άνθρωπο όταν βιώνει κρίσεις, αντιξοότητες, τραύματα, τραγωδίες, απειλές, σημαντικά ψυχοπιεστικά γεγονότα (στρες).

Εάν τον τελευταίο μήνα (τουλάχιστον) έχετε έντονες σκέψεις που σας αναστατώνουν, εάν είστε νευρικοί ή θλιμμένοι, εάν αντιμετωπίζετε προβλήματα ύπνου, εάν καταφεύγετε στη χρήση ουσιών, εάν αποφεύγετε ανθρώπους ή καταστάσεις, εάν δεν δείχνετε ανάλογο ενδιαφέρον σε πράγματα που σας ενδιέφεραν παλιότερα, τότε η αυτοβοήθεια δεν αρκεί και χρειάζεται να συμβουλευτείτε την ψυχολόγο.

Σκέψη, Δράση, Συναίσθημα

Σκίτσο εμπνευσμένο από το γλυπτό "Ο Σκεπτόμενος" του Ροντέν (1840–1917), στον κήπο του Μουσείου Ροντέν στο Παρίσι.

Θα ζούμε τη ζωή ή θα σκεφτόμαστε πώς θα τη ζήσουμε και ποιος είναι ο διαμεσολαβητικός παράγοντας που ενώνει τη διχοτόμηση;

Ίσως, το ζητούμενο στη ζωή είναι μια καλή αναλογία σκέψης και δράσης, η οποία καλή αναλογία επιτυγχάνεται με τη διαμεσολάβηση του συναισθήματος.

Περισσότερη σημασία από τα ίδια τα πράγματα έχει η γνώμη μας για αυτά. Περισσότερη σημασία από τις ικανότητές μας έχει η γνώμη μας για αυτές. Εμείς ορίζουμε τη γνώμη μας, αν και όχι πάντα χωρίς κόπο. Ο κόπος μας έχει μεγάλη σημασία.

Από το βιβλίο της Ιωάννας Ν. Τριπερίνα "Διαχείριση Καριέρας και Απόδοσης", 2002, σκίτσο της Κ. Βαμβασάκη.

© Copyright 2015-2017, Ιωάννα Ν. Τριπερίνα (Ι.Ν.Τ). Μόνο με την έγγραφη άδεια της συγγραφέως επιτρέπεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιοδήποτε τρόπο - έντυπο, ηλεκτρονικό, ηχητικό ή οπτικό - ή μορφή - τμηματικά ή περιληπτικά.